Supap Ayarı Nasıl Yapılır? Supap Boşluğu Kontrolü Nasıl Yapılır?

Bölüm: 1 - 2

Supap boşluğu ayarı her 120 bin km’de bir veya motordan supap sesi geldiğinde veya motor performansı bozulduğunda, rölanti bozulduğunda, çekiş azalıp yakıt tüketimi arttığında kontrol edilir ve yapılabilir.

Supap boşluk ayarı, supap mekanizmasına göre farklılık gösterir.

*Külbütörlü Supap Sisteminde Supap Ayarının Yapılışı (Aşağıda)

*Külbütörsüz (kam ve tapetli) Supap Sisteminde Supap Ayarının Yapılışı (Aşağıda)

*Hidrolik İticili ve Hidrolik Supap Boşluk Elemanlı Sistemde Supap Ayarı Yapılmaz.

Aşağıda supap ayarının yapılışı adım adım anlatılmıştır. Öncelikle bölüm 1: Supap boşluğu konusu okunmalıdır. Öncelikle Supap Sistemi konusu bilinmelidir. (Bkz: Supap Erimesi) (Bkz: Supap Ayarı Bozuksa Ne Olur?)

1-Supap ayarı motor soğukken (yaklaşık 20 ^oC derecedeyken) yapılır.

2-Silindir kapağı motor bloğuna monte edilmiş olmalıdır. Ölçüm ve ayar için üst kapak (külbütör kapağı) sökülür.

3- SUPAP BOŞLUĞU KONTROLÜ VE ÖLÇÜLMESİ

Supap boşluğu ölçümü supaplar kapalı durumdayken, yani kamlar supaplara basmıyorken,  boştayken, sentille yapılır. Sentil, kam ve supap iticisi arasına veya külbütör ile supap arasına sokulur. Supap boşluğunun ölçülmesinde doğru-uygun kalınlıktaki sentil yaprağı seçilmelidir. Sentil, ölçüm yerine sokulurken hafifçe sürtünerek geçebilir, bu normaldir, supap boşluğu için okunması gereken ölçü bu sentil yaprağının üzerinde yazan ölçüdür. Boşluk ölçerken sentil kullanımında çok zor veya hiç geçmiyorsa; bir sonraki daha ince sentil yaprağı denenmelidir.

Boşluk ölçerken sentil kullanımında, boşluklu olarak geçiyorsa, bir sonraki daha kalın sentil yaprağı denenmelidir. Sokulduğunda boşluksuz olan sentil yaprağı, referans alınması gereken mevcut supap boşluk ölçüsüdür. Artık boşluğun az mı çok mu olduğunu belirlemek için kitapçıktaki referans değerlerle kıyaslama yapılır.  Örneğin emme supaplarının olması gereken supap boşluğu katalog değeri 0,1 mm olsun. Ölçülen gerçek değer 0.07 mm ise, supap boşluğunu supap ayarıyla arttırmak gerekir. Ölçülen değer 0,14 mm ise supap boşluğunu azaltmak gerekir.

    

4-Emme supaplarının supap boşluk miktarı ile egzoz supaplarının supap boşluk miktarIarı FARKLIDIR. Bu sebeple supap ve ayarlanacak değerler karıştırılmamalıdır. Motor revizyonu (rektefiye) yapıldığında, örneğin supap veya supap yuvası taşlama yapıldığında mutlaka supap ayarı yapmak gerekir.

5- MOTORUN SENTEYE GETİRİLMESİ

Supap ayarı  yapılmadan önce, supap ayarı yapılacak olan silindir pistonı senteye getirilmelidir, işleme genellikle birinci silindirden başlanır. Bunun için krank mili özel bir aparatla döndürülür. Supap ayarının yapılacağı silindirin senteye getirilmesi şöyle olur; o silindire ait piston ÜÖN’ye gelir (bu durum görülmez), bu silindire ait supaplar tamamen serbest konumda, yani hem emme hem egzoz supapları kapalı halde olmalıdır, yani kamlar supaplara baskı yapıyor halde olmamalıdır, eksantrik (kam) milinin kam çıkıntısı değil, arkasındaki dairesel kısım supap iticisine denk gelmiş olmalıdır. Silindir senteye getirilmezse, kam çıkıntısı supaba basıyorsa SUPAP AYARI YAPILAMAZ. (Bkz: Sente Nedir?)

*4 silindirli sıralı motor.  1-3-4-2 en yaygın ateşleme sırasıdır.. Bu durumda 1 ve 4. pistonlar beraberce aşağı-yukarı hareket ederler (kardeş piston). 3 ve 4. pistonlar da beraberce hareket ederler (kardeş piston).

*Birinci silindir sentedeyken dördüncü silindir bindirmededir; tam tersi olarak 4 sentedeyken 1 bindirmededir.

*Motoru senteye getirmek için krank kasnağı ve eksantrik dişlilerindeki işaretlerin doğru hizaya gelmesi gerekir (motor teknik kitapçığına bakınız).

*Külbütörlü supap sistemine sahip bir motorda, krank kasnağındaki ve bloktaki sente işaretleri karşı karşıya geldiğinde bunun anlamı şudur; birinci silindirdeki piston üst ölü noktada. Fakat bu yetmez, çünkü piston iki durumda üst ölü noktada bulunur; sıkıştırma sonunda ve egzoz sonunda, kasnak işareti karşılıklı geldiğinde hangi strokun sonunda olduğu bilinemez. Bunun belirlenebilmesi için supaplar ve külbütör kolları incelenir. Tam bu anda birinci ve dördüncü silindire ait külbütör kolları elle hareket ettirilir yukarı-aşağı doğru, hangi silindire ait külbütör kolları boştaysa o silindir sentededir. Eğer dördüncü silindirdeki supaplar boşta (sentede) ise, krank mili bir tam tur döndürülür, artık birinci silindir senteye gelmiştir.

*Külbütörsüz, yani direkt supap tahriki sistemine sahip motorlarda da, supapların durumu incelenerek motor senteye getirilir. Krank sente işareti karşı karşıya pozisyona getirilir.

Krank kasnağındaki ve bloktaki sente işaretleri karşı karşıya geldiğinde bunun anlamı şudur; birinci silindirdeki piston üst ölü noktada. Fakat bu yetmez, çünkü piston iki durumda üst ölü noktada bulunur; sıkıştırma sonunda ve egzoz sonunda, kasnak işareti karşılıklı geldiğinde hangi strokun sonunda olduğu bilinemez. Bunun belirlenebilmesi için supaplar ve kamlar  incelenir. Tam bu anda birinci ve dördüncü silindire ait supaplara basan kamlar incelenir. Birinde (1 veya 4) kamlar supaplara çok az basıyor durumdadır, bu bindirmede olan silindirdir. Diğer silindirde ise kamlar supaplara basmıyor durumdadır, bu silindir sentededir.

*Krank mili saat yönünde özel aparatla döndürülür ve birinci piston senteye getirilir. Bu durumda birinci piston sıkıştırma zamanı sonunda üst ölü noktadadır. Birinci silindirde supap boşluk ölçümü ve ayarı yapılabilir. Tam bu anda 4. piston da üst ölü noktadadır fakat o piston egzoz zamanı sonundadır, yani bindirmededir, bu silindirde ölçüm yapılamaz. Birinci silindir sentedeyken dördüncü silindir bindirmededir.

*Birinci silindir senteye getirildikten sonra supap boşluk ayarı ve boşluk ölçüm kontrolü işlemlerine geçilebilir.

*Supap ayarı için doğru sıralama takip edilmelidir.

6- SUPAP AYARINDA İŞLEM SIRASININ BELİRLENMESİ

YÖNTEM :1

Adım:1

*Krank mili sırayla 2 kez döndürülerek tüm supapların ayarları yapılır.

*Birinci silindir krank döndürülerek senteye getirildiğinde;

-Birinci silindirin emme ve egzoz supaplarının boşluk ölçümleri ve supap ayarları yapılabilir.

-İkinci silindirin emme supaplarının boşluk ölçümleri ve supap ayarı yapılabilir.

-Üçüncü silindirin egzoz supaplarının boşluk ölçümleri ve supap ayarı yapılabilir.

-Adım 2’ye geçilir.

 

YÖNTEM : 1

Adım: 2

*Birinci silindir senteye getirilip ilgili supaplarda ölçüm ve ayarlama yapıldıktan sonra, krank kasnağı saat yönünde BİR TUR (360^o derece) döndürülür. Artık 4. silindir sente konumuna gelmiştir, yani 4. piston sıkıştırma zamanı sonunda üst ölü noktadadır.

*Tam bu pozisyonda şu supapların boşluk ölçümleri ve supap ayarları yapılabilir:

-Dördüncü silindirin emme ve egzoz supaplarının supap boşluk ölçümleri ve supap boşluk ayarı yapılır.

-Üçüncü silindirin emme supaplarının supap boşluk ölçümleri ve supap boşluk ayarı yapılır.

-İkinci silindirin egzoz supaplarının supap boşluk ölçümleri ve supap boşluk ayarı yapılır.

 

YÖNTEM : 2

Her silindir sırayla senteye getirilip supaplarının ayarlanması.

*Ateşleme sırası 1-3-4-2 olan 4 silindirli sıralı bir motorda önce 1. silindir senteye getirilir ve birinci silindire ait tüm suplaların boşluk ayarı yapılır.

*Daha sonra krank mili YARIM TUR (180^o derece) döndürülür , 3. silindir senteye gelir ve bu silindire ait tüm supapların ayarı yapılır.

*Daha sonra krank mili YARIM TUR (180^o derece) döndürülür , 4. silindir senteye gelir ve bu silindire ait tüm supapların ayarı yapılır.

*Daha sonra krank mili YARIM TUR (180^o derece) döndürülür , 2. silindir senteye gelir ve bu silindire ait tüm supapların ayarı yapılır.

*Böylece supap ayarı tamamlanmış olur.

7-SUPAP AYARININ YAPILIŞI

Senteye getirildikten sonra, bir sentil kullanılarak supap boşluğu ölçülmelidir. Külbütörlü supaplarda boşluk; külbütör parmağı ile supap sapı arasından ölçülür. Direkt tahrik sistemindeyse, kam mili ile supap iticisi arasından ölçülür. Supap boşluğu standart (referans katalog) değerle kıyaslanmalıdır, kitapçıkta belirtilen değerdeki sentil seçilmeli ve bu değere getirmek için supap boşluğu arttırılmalı veya azaltılmalıdır.

 

8- KÜLBÜTÖRLÜ SUPAP SİSTEMİNDE SUPAP AYARININ YAPILIŞI (ENDİREKT SUPAP SİSTEMİ)

Külbütör kolu üzerinde bir ayar vidası ve sabitleme somunu bulunur. Önce sabitleme somunu gevşetilir, daha sonra  bir tornavidayla sağa ve sola döndürülerek boşluk ayarlanır, bu sırada uygun kalınlıktaki sentil seçilmiş ve yerine yerleştirilmiştir. Sentil, yerine tatlı sıkı geçene kadar vida döndürülür ve ayar işlemi devam eder. İşlem bittiğinde sabitleme somunu sıkılır, böylece daha sonra motor çalışırken ayar vidasının dönmesi ve ayarın bozulması engellenmiş olur. Sabitleme somunu sıkıldıktan sonra tekrar boşluk ölçümü yapılır, çünkü bazen somun sıkılırken boşluk ayar vidası az da olasa dönebilmekte ve boşluğu bozabilmektedir, böyle olursa işlem baştan yapılır.

   

9- KÜLBÜTÖRSÜZ (DİREKT SUPAP TAHRİKLİ) SUPAP SİSTEMİNDE SUPAP AYARININ YAPILIŞI

Direkt supap tahrikli supap sistemine sahip motorlarda külbütör mekanizması bulunmaz. Bu motorlarda genellikle supap iticileri tapet-supap fincanı biçimindedir. Önce tüm silindirlere ait supapların boşlukları sentille ölçülür ve not edilir, daha sonra referans değerlerle kıyaslanarak ayar yapılması gereken supaplar belirlenir. Supap ayarı yapılması gerekiyorsa söküm işlemine geçilir. Külbütörlü supap sisteminin aksine, bu supap düzeninde supap ayarı için eksantrik millerini sökmek gerekir.

  

Supap ayarı yapılabilmesi için supap iticilerinin, yani tapetlerin veya varsa şimlerin (pulların) değiştirilmesi gerekir. Tapetlerin değiştirilebilmesi için önce triger kayışı veya zincir eksantrik milinden sökülür, daha sonra eksantrik milini silindir kapağına bağlayan kepler sökülerek eksantrik milleri silindir kapağından ayrılır. Artık supap iticilerine ulaşılabilir ve değiştirilebilir.

Supap iticili (supap fincanlı) motor tipinde, supap boşluğunun ayarlanması için, uygun ölçüdeki yeni supap fincanı (tapet) eskisiyle değiştirilir. Supap fincanının içinde ölçüsü yazar. Yeni supap tapetleri (fincanları) çok geniş kalınlık çeşitliliğine sahiptir; 0,015mm ile 3 mm aralığında 41 çeşit kalınlıkta tapet bulunur, ihtiyaç duyulan ölçüye en yakın olanı seçilip kullanılır. Yeni tapetlerin üzerine biraz motor yağı sürülür ve takılır.

 

Daha önceden tüm supapların boşlukları ölçülüp not edilmiş olmalıdır. Standart katalog değerindeki boşluktan farklı olan supaplarda, tapet değişimi ile supap ayarı yapılacaktır. Öncelikle ilgili supabın eski tapeti çıkarılır ve mikrometre ile kalınlığı ölçülür. Yeni tapet seçiminde bu formül kullanılır:

Yeni tapetin ölçüsü = Eski tapetin ölçüsü + (Ölçülen supap boşluğu – olması gereken katalog değer)

Örneğin ölçülen boşluk 0,2 mm olsun. Eski tapetin kalınlığı 0,06 mm olsun. Olması gereken katalog boşluk değeri 0,15 mm olsun. Hangi kalınlıkta tapet kullanılmalıdır?

Yeni tapetin ölçüsü = Eski tapetin ölçüsü + (Ölçülen supap boşluğu – olması gereken katalog değer)

Yeni tapet= 0,06 + (0,2 – 0,15)= 0,11 mm kalınlığında yeni bir tapet takılması gerekir.

Supap iticili (fincanlı-tapetli) tip supap sistemi kullanan bazı motorlarda boşluk ayar şimi (pulu) bulunabilir, bu durumda şim (pul) değiştirilerek boşluk ayarı yapılır.

 

10-Supap ayarı bittikten sonra üst kapak (külbütör kapağı) yerine takılır. Kapak takılmadan önce kapak contası yenisiyle değiştirilir ve takılır. Daha sonra motor çalıştırılır, üst kapaktan yağ kaçağı olup olmadığı gözlemlenir.

(Bkz: Supap Erimesi)

(Bkz: Supap Ayarı Bozuksa Ne Olur?)

Bölüm: 1 - 2

Ana konu (Bkz: Supap Sistemi)