Planet Dişli Sistemi Nedir? Çalışması Parçaları Avantajları (Planet Dişli Sistemi Çalışma Prensibi Animasyonlu Anlatım)

Planet dişli seti, otomatik şanzımanların temel parçasıdır. İç içe geçmiş farklı çaplardaki dişliler sayesinde, farklı dişli oranları elde edilerek hız ve tork değişimi sağlanır. Ayrıca dönüş yönü kolayca değiştirilerek geri vites elde edilir. Tek bir planet dişli setinden 3 ileri vitesli ve 1 geri vitesli otomatik şanzıman yapılabilir. Modern şanzımanlarda 2 veya 3 planet dişli seti kullanılır. Klasik planet dişli setinin daha gelişmiş versiyonu: Ravigneaux (Ravinyo) Planet Dişli Sistemidir.

Planet dişli seti 3 kısımdan oluşur:

*Güneş dişli

*Planet (gezegen) dişli ve taşıyıcısı

*Yörünge (çevre) dişli

Güneş dişli: Merkezdeki dişliye güneş dişli denir. Güneş dişli, sabit durabileceği gibi, dönerek çalıştığında; hareket vermek veya hareketi alıp iletmek için kullanılabilir. Hareket aktarımı durumunda, güneş dişliye geçmiş olan çevresindeki planet dişliler arasında hareket iletimi ve dişli oranı oluşur, hız ve tork değişimi gerçekleşir. Güneş dişli, durdurmak için fren, hareket ettirmek için kavrama mekanizmasına sahip olabilir.

Planet (gezegen) dişli ve Planet taşıyıcısı : Güneş dişlinin çevresinde 3-4 adet planet (gezegen) dişli ve bu dişlileri üzerinde taşıyan planet taşıyıcı bulunur. Planet dişliler kendi etraflarında ve planet taşıyıcıyla beraber güneş dişlinin etrafında dönerler. Güneş dişlinin etrafında yuvarlanarak dönmeleri, dişli oranı oluşturur, böylece hız ve tork değişir. Planet dişlileri durdurmak veya hareket almak-vermek için, planet taşıyıcı kullanılır, durdurmak için fren, hareket vermek-almak için kavrama mekanizması kullanılır.

Yörünge (çevre) dişli : Planet (gezegen) dişliler, bir yörünge (çevre) dişliyle çevrelenmiştir. Çevre dişlinin iç kısmındaki dişliler, planet dişlilere geçmiş durumdadır. Çevre dişliyi durdurmak için fren, hareket vermek-almak için kavrama mekanizması kullanılır. Çevre dişli ve planet dişli arasında oluşan dişli oranı, hız ve tork değişimini meydana getirir.

PLANET DİŞLİ SİSTEMİ ÇALIŞMA PRENSİBİ (ANİMASYONLU ANLATIM)

Planet dişli setinde dişli oranı oluşturarak hız ve torku değiştirebilmek için,

Bir dişliyi durdururuz-sabitleriz (frenleme)

Bir dişliden hareketi veririz (hareket girişi) (kavrama)

Bir dişliden hareketi alırız hareket çıkışı (kavrama)

Bir planet setinden 3 ileri, 1 geri vitesli şanzıman yapılabilir. Günümüzde 2 veya 3 set kullanılır.

DURUM-1

a) Yörünge dişli sabit durumdadır (frenlenmiştir).

b) Güneş dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)

c) Planet taşıyıcısından hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)

Sonuç: Hız alır, tork artar. Güneş dişlisi daha hızlı dönüyorken, hareket çıkışının alındığı planet taşıyıcısı daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Örneğin bu, şanzımanda düşük vites kademelerinden biri olabilir. Bu 1. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda).

Not: Hareketi planet taşıyıcısından verip, güneş dişlisinden alsaydık, tam tersine bu durumda aynı oranda hız artışı elde edilir, tork azalırdı.

DURUM-2

a) Güneş dişli sabit durumdadır (frenlenmiştir).

b) Yörünge dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)

c) Planet taşıyıcısından hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)

Sonuç: Hız alır, tork artar. Hareket veren yörünge dişlisi daha hızlı dönüyorken, hareket çıkışının alındığı planet taşıyıcısı daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Örneğin bu, şanzımanda düşük vites kademelerinden biri olabilir.

Not: Bu 2. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda). Not: Tahrik ve çıkışın rolleri değişseydi, hız artar, tork azalırdı.

DURUM-3 (GERİ VİTES)

a) Planet taşıyıcı sabit durumdadır (frenlenmiştir).

b) Güneş dişlisi döndürülmektedir (hareket girişi)

c) Yörünge dişlisinden hareket alınmaktadır (hareket çıkışı)

Sonuç: Dönüş yönü değişir. Hız alır, tork artar. Hareket veren güneş dişlisi daha hızlı dönüyorken, hareket çıkışının alındığı yörünge dişlisi daha yavaş dönmektedir. Bu durumda aracın hızı azalırken, torku artar. Sabit tutulan planet taşıyıcıdaki planet dişliler, avare (geri vites dişlisi) görevi görür ve hareket yönünü tersine çevirir. Bu, şanzımanda geri vites için kullanılır.

(Planet taşıyıcı sabit tutulmaktadır, planet dişliler yuvarlanmadan kendi etraflarında dönmektedir.)

DURUM-4 (Direkt Aktarım - Dişli Oranı=1)

a) Planet taşıyıcı ve güneş dişli, birbirine bağlanır (kavrama) ve birlikte dönerler.

b) Yörünge dişli döndürülür (hareket girişi)

c) Hareket çıkışı güneş veya planet taşıyıcısından alınabilir.

Sonuç: Dişli oranı =1 olur (direkt aktarım). Tüm dişliler aynı hızda döner (devir değişmez), tork değişmez. Buna planet dişli setinin bloke olması denir. Bu durumda motordan gelen devir ve tork aynen aktarılmış olurdu. Not: Bu 3. vites olabilirdi. (3 vitesli tek planet setli bir şanzımanda)

BOŞ VİTES - N KONUMU

Kavrama ve frenler açık.

D KONUMU (İLERİ OTOMATİK KONUM)

İleri vites (D) durumu: Hareket güneş dişliden giriş yapar, çok diskli hidrolik “kavrama” kapanmıştır ve güneş dişli ile çevre dişliyi bir birine bağlamıştır (kavraştırmıştır-kilitlemiştir). Güneş dişliden gelen hareket, tork ve hız değişimine uğramadan aynen çevre dişliye, çevre dişliden de çıkış miline aktarılır.

R GERİ VİTES

Geri vites durumu (R): Motordan gelen dönüş hareketinin yönü, yine planet dişli seti kullanılarak tersine çevrilir ve diferansiyele aktarılır. Hareket yönünün değiştirilmesi için planet dişli taşıyıcısı çok diskli “fren” tarafından durdurulur. Böylece güneş dişliden giriş yapan hareket, çevre dişliden yönü değiştirilmiş olarak çıkış yapar. Güneş ve çevre dişli arasında oluşan dişli oranından dolayı; hız azalır tork artar.

Bazı cvt şanzımanlarda planet dişli seti giriş milinde bulunurken, bazılarında çıkış milinde bulunur, prensip aynıdır.