Elektrik Sigorta Nedir Ne İşe Yarar? Sigorta Çeşitleri Nelerdir?

Devreden yüksek akım çekilmesi durumunda devreyi keserek (atarak), tesisatın ve devre elemanlarının korunmasını sağlayan elemana sigorta denir. Sigorta bir elektrik devresinde en zayıf elemandır, kasıtlı olarak en zayıf eleman olması sayesinde  devreyi aşırı akımlardan korur. Bir kablo tesisatından aşırı akım (amper) çekilmesi, kablonun ısınmasına, hasar görmesine yanmasına sebep olabilir. Kablo-tesisat yanması sonucu yangın çıkabilir.

Bir elektrik devresinden şu durumlarda aşırı yüksek akım geçebilir:

*Tesisatın çekilmesi sırasında yanlış kablo seçilmesi veya yanlış bağlanması.

*Tesisattaki bir elemanın veya kablonun hasar görmesi, kablonun soyulması gibi sebeplerle şasiye (eksi) kısa devre yapması.

*Mevcut tesisattan çok fazla akım çekilmesi, örneğin tesisata çok yüksek akım çeken bir alıcının bağlanması.

Sigorta Neden Atar?

Basitçe sigortanın değerinden daha yüksek bir akım geçtiğinde sigorta atar. Örneğin 5 amper sigortadan 6 amper akım çekilirse sigorta atar.

Sigortaların üzerinde amper değerleri yazmaktadır, bu değer sigortanın sürekli taşıyabileceği maksimum akım (amper) değeridir. Eğer üzerinde yazan amper değerinden daha yüksek bir akım geçerse sigorta atar ve devreyi keser. Sigortanın üzerinde yazan amper değerinin %75’inin aşılmaması uygundur.

Motorlu araçlarda ve tüm elektrik tesisatında, her bir elektrik hattının ayrı ayrı sigortalanması gerekir. Böylece her bir devre güvence altına alınmış olur ve bir arıza durumunda sigortasına kolayca ulaşılabilir. 

Araçta Sigorta Kutusu Nerededir?

Motorlu araçlarda sigortalama işlemi pozitif hat üzerinden yapılır ve sigortalar sigorta kutusunda toplu halde bulunur. Otomobillerde genellikle iki sigorta kutusu bulunur, biri kaputun altında diğeri aracın içinde ön göğsün altında veya yanındadır (kitapçığına bakınız).

 

Oto Elektrik Tesisatı ve Sigorta

Akünün artı kutbundan sigorta kutusuna giden ana hat üzerinde bir ana sigorta bulunur, bu sigortanın amperi, sigorta kutusundaki tüm hatlardan aynı anda akım çekilse bile atmayacak kadar yüksek olmalıdır, çünkü bağlı olan tüm tesisattaki akımın toplamı (toplam amperaj) bu kablodan geçmektedir. Aksi halde normal kullanım durumunda da bu sigorta atardı. Bu ana sigortanın amper değerinin yüksek olması zorunluluğundan dolayı, bu kablo sağlam-korumalı ve olabildiğince kısa tutulmalıdır, bu sebeple akü ile sigorta kutusu birbirine çok yakın konumlandırılmıştır. Örneğin bu ana hatta bir kısa devre oluşsa ve çekilen akım, sigortasındaki amper değerini aşmasa, bu durumda yangın çıkacaktır. Ayrıca bu kablonun kalınlığı da çekilen ampere uyumlu olarak yeterince kalın olmalıdır.

  

Sigorta kutusuna giriş yapan pozitif hat, buradan sigortalardan geçerek ilgili devrelere (tesisatlara) bağlanır. Sigorta kutusunda röleler de bulunur (minik kutu şeklinde).

Motorlu araçlarda sigorta bulunmayan tek bir hat vardır: akünün artı + kutbundan marş motoruna bağlanan kalın kırmızı kablo hattında sigorta bulunmaz. Marş motoru çalışırken 50-150 amper akım çektiğinden bu hatta sigorta konmaz. Bazı tesisatlarda esnek sigortalar kullanılır, bunlar daha ince ve aşırı akım çekildiğinde eriyerek kopan kablo kısımlarıdır, aşırı akım çekildiğinde koparlar.

Sigorta Değişimi ve Seçimi (Sigorta Amper Değerleri)

Atmış sigortanın yerine aynı amper değerinde aynı boyutlarda ve türde yeni sigorta takılır. Eski sigorta 10 amperse yenisi de 10 amper olmalıdır. Sigorta kutularında yedek sigortalar bulunur, hangi sigortaların yedek (boşta) oldukları sigorta  kutusunun kapağında “spare-yedek” ibaresiyle belirtilmiştir (gerekirse torpido gözündeki araç kitapçığına bakılır). Ayrıca acil durumlarda ve yolda kalma söz konusu olduğunda, korna sigortası gibi sigortalar durumu kurtarmak için kullanılabilir. Sigortayı yerinden çıkarmak için kutu kapağında plastik bir sigorta çekme aparatı bulunabilir.

Atmış sigorta yerine lehimlenmiş sigorta veya iletken tel takmak tehlikelidir, bu durumda tesisatta kısa devre olsa bile bu lehimlenmiş sigorta atmaz ve yangın çıkabilir.

Araçta atmış bir sigorta değiştirilmeden önce, mutlaka sigortanın neden attığı araştırılmalı ve tesisat kontrol edilmelidir. Yeni sigorta takılmasına rağmen sürekli sigorta atıyorsa, bu elektrik tesisatında veya bağlantılarında kesinlikle sorun var demektir. Sigorta sürekli atıyor diye yüksek amperli sigorta takmak çok tehlikelidir ve yapılmamalıdır. Sigorta atması durumunda tesisatta ve bağlı donanıma kısa devre-şasiye kaçak, kablo soyulması, kablo yanması, soketlerin yerinden çıkması, elektrikli donanımın arızalı olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Sigorta Amper Değerinin Belirlenmesi

Sigortanın amper değeri üzerinde yazmaktadır ve sigorta kutusunda sigortalar amper değerlerine göre farklı renklerde bulunmaktadır. İlgili elektrik devresinin normal şartlarda çalışma durumunda çektiği elektrik akımı (amper) tespit edilmelidir. Bu amper değerine uygun olarak kablo kalınlığı belirlenmelidir, çekilen akım şiddetine göre güvenle iletim yapabilecek kablo kalınlığı, tablolarda belirtilmiştir. Sigorta, devredeki en zayıf halka olmak zorundadır, yani devredeki en düşük akım kapasitesine sahip eleman sigorta olmalıdır. Bu durumda iki temel faktör, sigortanın amper değerini belirler; devrenin normal şartlarda çektiği amper değeri ve kablo tesisatındaki en ince kablonun güvenle (ısınmadan) iletebileceği amper değer. Sigorta değeri bu iki değerin arasında olmalıdır. Örneğin devreden normal şartlardan 10 amper akım geçsin, tesisattaki kablo 25 amper akımı iletebilecek kapasitede olsun, bu durumda 15 amperlik sigorta kullanılması uygun olur. Kısaca ve basitçe; sigortanın amper seçimi, çekilen akımın en yakın bir üst değeri olmalıdır. 10 amper çekiliyorsa 15 amperlik sigorta. 2 amper  çekiliyorsa 5 amperlik sigorta uygundur.

Sigorta Çeşitleri Nelerdir?  (Oto Elektrik Sigorta Çeşitleri)

Otomotivde kullanılan sigorta çeşitleri:

*Bıçak Sigortalar

*Link Sigortalar

*Cam Sigortalar

*Seramik Sigorta

Bıçak Sigorta

Otomotivde en çok kullanılan sigorta türü bıçak sigortalardır. Sigorta kutusundaki yuvasına itilerek sıkıca geçer ve çekerek çıkarılır. Bıçak şeklinde iki bacağı vardır ve iç yapısında ince bir sigorta teli bulunur, sigorta attığında bu telin kopmuş olduğu görülebilir. 

   

Bıçak sigortaların boyutlarına göre 4 farklı türü vardır; standart bıçak sigorta, mikro, mini ve büyük (maksi) bıçak sigorta. Mini bıçak sigortalar az yer kapladıkları için giderek daha fazla tercih edilirken, büyük boy bıçak sigortalar yüksek amperli devrelerde kullanılmaktadır. Sigortalar renkli plastikten yapılmıştır ve üzerinde amper değerleri yazmaktadır, sigortaların renkleri amper değerlerine göre farklılık gösterir.

Link Sigorta

Link sigortalar yüksek amper çeken devrelerde kullanılır ve sigorta kutusuna civatayla sıkıca bağlanmıştır. Küçük (tel), orta ve büyük boyları vardır.

Cam Sigorta (Cam Tüp Sigorta)

En eski tip sigorta tipidir. Günümüzde otomotivde kullanılmaz, düşük amper değerleri için tercih edilir. Buna kartuş sigorta da denir. İki ucu metal bir cam tüpün içinde sigorta teli bulunur. Yuvalarına pil gibi yaylı şekilde geçer. Maksimum değerinden daha fazla akım geçtiğinde tüpün içindeki tel eriyerek kopar ve sigorta atar.

Seramik Sigorta (Bosch Tipi Sigorta)

Otomotivde eski model araçlarda, klasik otomobillerde kullanılmaktadır. Buna Bosch tipi sigorta da denir. Yaylı iki kontak arasına geçirilerek takılır. Yüksek akım geçtiğinde üzerindeki tel kopar ve sigorta atar. 

Renklerine göre amper değerleri şöyledir:

Sarı: 5 amper

Beyaz: 8 amper

Kırmızı: 16 amper

Mavi: 25 amper

Gri: 40 amper

Üst konu (Bkz: Oto Elektrik Tesisatı ve Devre Elemanları)

Ana konu (Bkz: Temel Elektrik Bilgisi)