Kumpas Nedir? Kumpas Nasıl Okunur? Yapısı Görevi ve Kumpas Çeşitleri Nelerdir?

Malzemeleri hassas bir şekilde ölçmeye yarayan alete kumpas denir. Kumpas ile malzemenin boyu, derinliği, iç çapı, dış çapı ölçülebilir.

Yapıları Bakımından Kumpaslar:

*Dijital kumpaslar

*Mekanik kumpas olarak ikiye ayrılır.

Ölçüm Hassasiyeti Bakımından Kumpaslar:

*0,1 mm hassasiyetli kumpaslar (1/10)

*0,05 mm hassasiyetli kumpaslar (1/20) (yaygın olanı budur)

*0,02 mm hassasiyetli kumpaslar (1/50)

Ölçü Birimi Bakımında Kumpaslar:

*Metrik Kumpaslar

*İnç Kumpaslar 

Kumpasın Yapısı

Kumpas temel olarak, üzeri ölçü birimiyle ölçülendirilmiş metal bir levha ve üzerinde hareket eden sürgülü kısımdan oluşur. Hareket etmeyen kısımda sabit çene ve ölçü cetveli bulunur. Hareket eden kısmı ise hareketli çene ve sürgüdür. Hareketli ve sabit çenelerde “ölçü ağızları” bulunur.

Sabit Çene: Malzemenin dayandığı, hareket etmeyen, kumpasın ucundaki çene kısmıdır.

Hareketli Çene: Bu kısım sürgülü şekilde hareket eder ve ölçülmek istenen parçaya dayanır. Üzerinde referans “0” noktası ve kumpasın hassasiyetini belirleyen “yardımcı ölçü birimlerinin” olduğu “verniyer” kısmı vardır Ayrıca kumpas ayarlandığında ölçünün bozulmaması için üzerinde bir “sabitleme vidası” bulunur. 

İç Çap Çeneleri: Sabit çenenin diğer tarafında, ağızları dış tarafa bakan iki çene vardır. Buna iç çap çeneleri  denir, deliklerin iç çaplarını ölçmek için kullanılır.

Kılıç Uç: Hareketli çeneye arka kısımdan bağlı olan “kılıç”, bir derinlik çubuğu olarak görev yapar. Bu uç derinliği ölçülmek istenen yere sokulur ve kumpas okunur.

 

 KUMPAS OKUMA UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Kumpas Okunurken Dikkat Edilmesi Gerekenler

*Ölçülecek yüzeyde çapak, kir, yağ tabakası olmamalı ve temiz olmalıdır.

*Kumpasın hareketli çenesi, parçaya tam olarak dayanmalı ve parçaya tam dik açıda olmalıdır. Kumpas eğik-yamuk tutulmamalıdır.

*Dar yüzeyler ve vida diş dibi çapları okunurken, ölçü ağızlarındaki ince çeneler kullanılır.

*Kumpas okunurken, ortamda yeterince ışık olmalıdır ve okuma sırasında kumpasa tam karşıdan bakılmalıdır. 

Kumpas Nasıl Okunur?

Kumpas ölçüm çeneleri, ölçülecek parçaya düzgün şekilde, boşluksuz yerleştirilir, bu sırada hareketli çene baş parmakla parçaya dayandırılır. Kumpas üzerinde milimetre cinsinden ölçülendirilmiş kısma ana cetvel denir. Hareketli çene, ana cetvel üzerinde kaydırılır. Hareketli çene (verniyer) üzerindeki sıfır “0” çizgisi referans çizgisidir.  Sıfır çizgisi, ana cetvel üzerindeki hangi çizginin tam önünde duruyorsa, okunması gereken ölçü odur (örneğin 3mm).

Fakat tam olmayan ölçümlerde, verniyer üzerindeki yardımcı ölçüler kullanılır. Veriyer üzerindeki yardımcı ölçü çizgileri, kumpasın hassasiyetine belirlenmiştir. Ölçülen değerin milimetreden küçük değeri, verniyerdeki bu yardımcı ölçü çizgileri kullanılarak okunur. Önce sıfır çizgisinin geçtiği değer milimetre cinsinden okunur (örneğin 2mm), daha sonra verniyerdeki yardımcı ölçü çizgilerinden hangisi, ana cetveldeki HERHANGİ bir çizgiyle tam karşı karşıya gelirse, verniyerdeki o çizginin değeri, ana ölçüye (2mm’ye) eklenir. Kumpasın hassasiyetine göre okuma yöntemi aşağıdaki gibi yapılır. 

0,1 mm (1/10) Hassasiyetli Kumpasın Okunması

Örneğin 0,1mm (1/10) hassasiyetteki kumpasta, sıfır çizgisi 5mm’yi biraz geçmiş, verniyerdeki ölçü çizgilerinden 6. çizgi, ana cetveldeki çizgiyle tam olarak çakışmış (tam karşı karşıya aynı hizaya gelmiş), 6. çizgi 0,6 mm anlamına gelir, çünkü kumpas hassasiyeti 1/10’dur. Bu durumda 0,6mm değeri, 2mm ana ölçüm değerine eklenir, sonuç olarak okunan değer 5,6mm olur.

  

Tekrar özetlemek gerekirse, verniyerdeki uzun sıfır çizgisi, ana cetveldeki hangi ölçüyü geçmişse bu mm olarak ana ölçüdür. Verniyerdeki hangi çizgi üst çizgiyle çakışmışsa, o çizginin değeri 1/10 ile çarpılıp, yani onda biri alınıp, ana ölçüye eklenir, sonuçta ölçüm değeri bulunur.

0,05 mm (1/20) Hassasiyetli Kumpasın Okunması

0,05 hassasiyetli kumpasların verniyer kısmındaki ölçülerde 1’den 10’a kadar rakamlar ve çizgiler bulunur. Burada kolaylık olması açısından 10 birim üzerinden numaralandırma yapılmıştır. İki rakam çizgisi arasındaki kısa çizgi “yarım” çizgisidir. 

  

En yaygın kullanılan kumpaslardan biri olan 0,05 mm hassasiyetli kumpaslarda ana ölçünün okunması aynı şekildedir, verniyerdeki ilk uzun çizgi olan sıfır “0” çizgisi, ana cetvelde hangi ölçü çizgisindeyse, ve bu çizgiyi geçmişse, ana ölçü değeri budur (örneğin 7 mm). Verniyer üzerindeki rakamlar şu şekilde okunur: 1:0,1 , 4:0,4 , 6 buçuk: 0,65 mm. 

Ana ölçü okunduktan sonra, verniyer üzerindeki çizgilerden hangisinin, ana cetvel üzerindeki HERHANGİ bir çizgiyle tam olarak karşı karşıya geldiğine bakılır, örneğin hareketli çenede verniyerdeki 5 ile 6 arasındaki kısa çizgi çakışmış olsun, bunun anlamı 0,55mm’dir. 7+0,55=7,55 mm okunan değer olacaktır.

 

(Bkz: Mikrometre Nasıl Okunur?)