Soket Nedir? Oto Elektrik Soketleri Yapısı Özellikleri

Soket Nedir? Oto Elektrik Soketleri Yapısı Özellikleri Çeşitleri 

Oto elektrik tesisatında terminal uçlar vardır. Terminal uç bir elektrikli donanımın iletken uç olabilir veya bir kablonun ucu olabilir. Kablolardaki terminal uçları; tesisattaki iletken kablo ucunun bittiği yerdir. Kablo hattının bittiği bu iletken nokta bir bağlantı elemanıyla(soket-fiş) başka bir tesisatla birleştirilebilir. Kablo uçlarını birleştirmek için fiş (plug) ve prizler (jaklar) kullanılır.  Fiş uçları çıkıntı şeklindedir (erkek) ve karşılığı jaklar ise girinti şeklindedir (dişi). Oto elektrikte bu bağlantı uçlarına soket uç denir. Soketler yine erkek soket ve dişi soket olarak ikiye ayrılır. Erkek soketler, bıçak uçlu yapıdadır ve dişi sokete sıkıca geçerler.

Tekli soketlerde geçtikten sonra çıkmaması için bir kilit yaylı kilit pimi de bulunabilir. Soketler tek bir hattı birbirine bağlıyorsa tekli soket kullanılır. 

Birçok kablo demetinden oluşan tesisat uçlarının birleştirilmesinde çoklu soketler kullanılır. Çoklu soket uçları, yalıtkan bir soket muhafazası içerisine belirli bir sırayla yerleştirilmiştir. Bazı soketler su geçirmez yapıdadır, böylece dış ortamdan gelen su, soketlerin yapısını bozmaz. 

   

Oto elektrik tesisatında kullanılan çoklu soketlerdeki uçlara “pin” denir. Her pin, tesisattaki bir kabloya bağlıdır. Her pinin değişmez bir numarası vardır. Soketlerdeki pinlerin okunması, devreyi anlamak ve arıza gidermek açısının çok önemlidir. 

Soketlerin Özellikleri

*Soketlerin kilitleri her zaman üstte kalacak şekilde tutulur ve soketlere her zaman önden (soket uçlarının göründüğü taraftan) bakılır.

*Soketlerin pin numaraları, dişi ve erkekte farklıdır. Bu, soketler takıldığında aynı pin numaralı soketlerin birbirine kavuşması içindir. Dişi soketlerde pin numaralandırması SOL ÜSTTEN başlar ve yine sol alttan ilerlemeye devam eder. Erkek soketlerde pin numaraları SAĞ ÜSTTEN başlar ve yine sağ alttan ilerlemeye devam eder.

*Soketler takılı haldeyken kilitlenmiş durumdadır, soketleri çıkarmak için kilitleri açmak gerekir. Soketlerde tek kilit veya çift kilit bulunabilir. Kilitler birbirinden genellikle iki şekilde ayrılır, bastırarak veya kaldırarak.
 Soket kilidi açıldıktan sonra, kablolardan tutup çekmemek gerekir, bunun yerine her iki soket muhafazasından tutarak ve sağa sola oynatarak çekmek doğru olacaktır. Aksi halde soket uçlarının kabloyla birleştiği kısımlarda gevşeme-çıkma oluşabilir.

*Soketleri takarken kilitler yerine oturuncaya kadar erkek soket bastırılmalıdır.

*Fabrikada soket uçları (pinler), plastik soket muhafazası içine kilitli şekilde takılmıştır. Soket ucunda (pinlerde) yaylı tırnak şeklinde bir kilit vardır, eğer pin gövdeden çıkarılacaksa, bu kilit açılmalıdır, aksi halde yerinden çıkmaz. 

*Bir sokete giriş yapan mavi kablo karşılık gelen diğer soketteki mavi kablodan devam eder fakat bazen diğer sokette kablo renginin değiştiği de olabilir.

*Bazı soketlerde boş pin gözleri bulunabilir. Örneğin 4 pinli bir sokette sadece 2 pin kullanılıyor olabilir.

Oto Elektrik Kablo Soketlerinin Devre Şemasında Gösterimi

Soketlerin devre şemasında gösterilmesinde genellikle ok işaretleri kullanılır. Baz devre şemalarında iç içe geçmiş kutu şeklinde de gösterilmektedir. Aşağıda kutucukla gösterilen devre şeması örnek olarak görülmektedir. Bu gösterimde kablo renkleri, kabloların ait oldukları pinler ve pin numaraları ve soketlerin ait oldukları tesisatlar belirtilmiştir.

Br :(Brown) kahverengi kablo, soketteki 1 nolu pine bağlı

RW: (Red-White) kırmızı beyaz kablo, soketteki 3 nolu pine bağlı

F4: Soldaki erkek sokete verilen etiket. Burada ilk karakter “F” bu soketin bağlı olduğu hattın araçtaki yerini ifade eder, F: Front, aracın önündeki tesisata ait. İkinci karakter bir rakamdır, bu rakam “4” soketin numarasını ifade eder.

i2: Sağdaki dişi sokete verilen etiket. Dişi soketin kablo tesisatı i2’ye aittir.

i: instrument panel. Gösterge paneli tesisatına aittir. Anlamı: Gösterge paneli tesisatının 2 numaralı soketi.

A: Dişi soketin A yüzünün görünümü, yani önden görünümü.

Soketlerin numaraları rakam ile gösterilmiştir. Soketlerin ait oldukları tesisatın araç üzerindeki yerleri ise harflerle gösterilmiştir. Anlamları şöyledir: F: Ön tesisat, B: Ara bölme tesisatı, E: Motor elektrik tesisatı, T: şanzıman, D: kapılar, i: gösterge paneli tesisatı, R: arka taraftaki tesisat, AB: hava yastığı.

 

Soket Arızaları

*Kopukluk-Gevşeme: Soketlerde kabloların sokete bağlı olduğu kısımda gevşeme veya kopma olabilir. Özellikle sonradan yapılmış soketlerde ablo, soket ile birleştiği noktada aşırı  derece ezilmiş olabilir, bu kısımdan gevşeyip kopabilir. Kablo  soket bağlantısı yenilenmelidir. Tam tersi olarak soket-kablo birleşimi gevşek yapılmış veya sonradan gevşemiş-oksitlenmiş-korozyon oluşmuş  olabilir, bu durumda temas zayıflar, direnç oluşur, tam bu kısımda gerilim düşmesi oluşur, ısınma meydana gelebilir, bu durumda alıcıya giden voltaj azalır (örneğin bir lambaysa lamba sönük yanar).  Yetersiz temas sonucu artan direnç sebebiyle ısınma çok fazla olursa, kablo eriyerek kopabilir.

*Kısa Devre: Soket uçları soket gövdesi içerisinde yalıtılmış durumdadır ve kabloların da dış yüzeyi izolasyonla (plastik) kaplıdır. Buna rağmen bazen dış etkilerle, aşırı ısınma sonucu erime sebebiyle yalıtkan kısım eriyebilir, fiziksel bir etkiyle iki ayrı hat temas edebilir, bu durumda kısa devre oluşur. Soket, kabloların sokete girdiği kısımlar ve tüm kablolar kontrol edilmelidir. Araç çalıştığında, titreşim olduğunda arıza oluşuyorsa, soketlerde arıza olmuş olabilir, soketler elle sallanarak gözlem yapılmalı ve arıza bulunmalıdır.

Ana konu (Bkz: Oto Elektrik Tesisatı)