Karbon Kanister Sistemi ve Benzin Deposu Hava Tahliye Valfinin Görevi

 Evap Nedir? Karbon Kanister - Benzin Buharı Emisyon Kontrol Sistemi

Benzinli motorların yakıt deposunda bulunan sıvı benzinin üzerinde her zaman bir miktar benzin (yakıt) buharı bulunmaktadır. Bu yakıt buharının depodan çekilip, geçici olarak depolanmasını ve emme manifolduna (gaz kelebeği boğazına) gönderilmesini sağlayan sisteme EVAP Sistemi - "Benzin Buharı Emisyon Kontrol Sistemi" denir. Benzin deposu hava tahliye sistemi olarak da belirtilebilir. Benzin buharını depolayan kutuya karbon kanister kutusu denir. Benzin buharının emme manifolduna gönderilmesi sayesinde, hem benzin deposundaki benzin buharı (hidrokarbonlar) doğaya salınıp havayı kirletmemiş, hem de benzine verilen para (yakıt) boşa gitmemiş yakıt tasarrufu sağlanmış olur.

Bu konuya temel olarak Benzin-yakıt deposu havalandırma sistemi okunabilir.

Aktif karbon filtresinde depolanan benzin buharı, uygun zamanlarda elektronik kontrol ünitesinin (ECU) kontrolü altında, miktarı ayarlanarak, emme manifolduna (gaz kelebeğinin hemen sonrasına) gönderili ve motorda yakılması sağlanır.
EVAP: Evaporative Emission Control Canister : Buharlaşma emisyon kontrol kanisteri ya da Evaporative Emission Control System: Buharlaşma emisyon kontrol sistemi olarak da otomotiv literatüründe geçer. Burada kastedilen benzi buharı geri kazanımı/yeniden kullanımıdır.
Karbon kanister sisteminde farklı marka ve modellerde çok farklı uygulamalar kullanılmaktadır fakat genel olarak sistemin çalışması aşağıdaki temel parçalarla sağlanır:

*Karbon kanister + karbon kanister valfi + depo basınç sensörü + vakum çek valfli depo kapağı  

*Karbon kanister + karbon kanister valfi + havalandırma selenoid valfi + depo basınç sensörü Sızdırmaz depo kapağı

Karbon Kanister - EVAP Benzin Buharı Emisyon Kontrol Sisteminin Parçaları:,
*Kanister Kutusu
*Benzin buharı tahliye valfi - Kanister Selenoid valfi (Purge VSV)
*Yakıt Kesme Valfi
*Depo Dolum Valfi (Depo Basınç Kontrol Valfi)
*Devrilme Valfi
*Kanister Kutusu Pompa Modülü
*Havalandırma Valfi

Kanister Kutusu (Karbon Kanister)

Benzin deposunda oluşan benzin buharının emilebilmesi için aktif karbon tanecikleri içeren kutudur. Motor bölmesinde veya yakıt deposunun yanında bulunur. kutu içerisindeki karbon parçacıkları, benzin buharını emer ve tutar. Karbon kanister haznesi kolay kolay bozulmaz ve araç ömrü boyunca kullanılabilir. Karbon kanister haznesinin iki bağlantı hortumu vardır;  girişine depodan gelen benzin buharı  hortum bağlıdır, çıkış hortumu üzerinde ise karbon kanister selenoid valfi bulunur ve bu hortumun ucu emme manifoldu girişine, gaz kelebeğinden hemen sonra boğaza bağlıdır. Ayrıca üzerinde bir adet hava giriş deliği bulunur (bazı tiplerde hava girişi alttadır), yakıt buharı emme manifolduna gönderilirken, bu delikten gelen havayla birlikte gönderilir. Yeni nesil sistemlerde karbon kanister hava girişinde bir "havalandırma selenoid valfi" de bulunur.

Karbon Kanister Valfi Nedir? Görevi Nelerdir? Benzin Buharı Tahliye Valfinin (Purge VSV) Görevi?

Kanister kutusunda depolanan benzin buharının tahliye edilerek emme manifolduna gönderilmesini sağlayan selenoid valfe, "benzin buharı tahliye valfi" veya "karbon kanister selenoid valfi" veya "Purge VSV" denir. 

Benzin buharı tahliye valfi (karbon kanister selenoid valfi), normalde kapalı olan bir elektromanyetik valftir ve açılıp kapanarak, benzin buharının akışını kontrol eder. Çalışırken “tık tık tık” şeklinde sesi duyulabilir, bu valfin açılıp kapanma sesidir normaldir. Bu ses her zaman gelmez, sadece kanister haznesindeki benzin buharı boşaltılırken çalışır. Karbon kanister selenoid valfi, genelde emme manifolduna – gaz kelebeğine yakın, benzin buharı giriş hortumu üzerinde bulunur, benzin buharı hortumu gaz kelebeği boğazına kelepçeli olarak takılıdır.

Havalandırma Valfi

Havalandırma selenoid valfi; kanister haznesine giren temiz havayı kontrol eder, normalde açık bir valftir. ECU sızdırmazlık testi yaparken bu valfi kapatır. Karbon kanistere ve yakıt deposuna giren havayı kontrol eder. Benzin buharı emisyon kontrol sisteminde (EVAP sisteminde), sisteme atmosferden hava girmesini sağlar veya kapatır. Motor kontrol ünitesi, havalandırma valfine elektrik gönderdiğinde (ON), Evap sistemi havalandırmaya kapatılır. Motor kontrol ünitesi, havalandırma valfi enerjisini kestiğinde (OFF), havalandırma valfi açılır ve sisteme hava girer. Sistemde kaçak testi yapılırken, vakum kaçak pompası tarafından vakum oluşturulur; bu sırada “Benzin Buharı Tahliye Valfi (Purge VSV)” valfi KAPALIDIR  ve “havalandırma valfi” açık (ON) konumdadır (yani dış ortamdan gelen hava kanalı kapatılmış haldedir.) 

Depo Dolum Valfi (Depo Basınç Kontrol Valfi)

Benzin deposundan, kanister kutusuna bağlı olan hat üzerinde bulunur. Kanister kutusuna, depodaki benzin buharının etki ettirdiği basıncı kontrol eder. Bu valf, bir diyafram, bir yay ve bir sınırlayıcıdan meydana gelir. Benzin deposunda basınç, sıcaklığın artmasıyla (buharın artmasıyla) veya depoya yakıt doldurulurken artar. Depo içerisindeki basınç arttığında, bu valf açılır. EVAP sisteminde benzin buharı tahliyesi gerçekleştirilirken, bu valf kapanır ve sınırlayıcı, EVAP sistemindeki vakumun yakıt deposuna etki etmesini engeller.

Yakıt Kesme Valfi

Yakıt deposunun içinde bulunur. Depo tamamen dolduğunda kapanır ve depo ile EVAP sistemi (kanister) arasındaki bağlantıyı keser.

Devrilme Valfi

Yakıt deposunun içinde bulunur ve araç takla atıp ters döndüğünde yakıtın akmasını engeller. 

Kanister Kutusu Pompa Modülü

Havalandıma valfi, kanister basınç sensörü, kaçak tespit pompası ve referans kanalcığı gibi kısımlardan oluşur ve sökülemez yapıdadır. (Bazı eski araçlarda bu modül bulunmayabilir)

KARBON KANİSTER (EVAP) SİSTEMİNİN ÇALIŞMASI

En basit anlatımla; yakıt deposunda oluşan benzin buharı bir hortumla kanister kutusuna aktarılır, kanister kutusunda geçici olarak depolanan benzin buharı, kanister selenoid valfiyle emme manifolduna gönderilerek, benzin buharının motorda yakılması sağlanır.

Motor çalışıyorken, motor kontrol ünitesi, önceden belirlenmiş çalışma şartları gerçekleştiğinde, benzin buharı tahliye valfini (kanister selenoid valfini-Purge VSV) çalıştırır, kanister kutusunda depolanmış olan benzin buharı emme manifolduna gönderilir. ECU, benzin buharı tahliye valfinin (Purge VSV) çalışma döngüsünü, emme manifolduna gönderilen benzin buharı miktarına göre değiştirir. Benzin buharının gönderilme miktarı (hacmi) ayrıca emme manifoldu basıncı tarafından da belirlenir. 
Benzin buharı tahliye valfi (kanister selenoid valfi) ECU tarafından açıldığında, emme manifoldunda bulunan vakum, kanister kutusuna etki eder (buradaki havayı içine çeker). Kanister kutusuna vakum (emme manifoldu vakumu) uygulandığında, benzin buharı akışının devam etmesi için, atmosferik basıncın, havalandırma valfinden kanister kutusuna girmesine izin verilir. Böylece kanister kutusuna atmosferik basınca sahip hava girerken, kanister kutusundaki benzin buharı da emme manifolduna doğru akar. Bu, benzin buharının emme manifolduna tahliye işlemidir, bu sırada “benzin buharı tahliye valfi (kanister selenoid valfi-Purge VSV)” açık durumdadır ve benzin buharını emme manifolduna göndermektedir.

 

Karbon kanister valfi açıldığında, emme manifoldundaki vakumun etkisiyle benzin buharı, gaz kelebeğinden giren temiz havanın içine karışarak yanma odasına gönderilir. Motorda direkt benzin enjeksiyon sistemi varsa da sistem aynı çalışır. 

Motor soğukken karbon kanister valfi kapalıdır ve benzin buharını göndermez (aşırı zengin karışım oluşmasın diye), motor ısındığında (yaklaşık 70^o ‘den sonra), kanister haznesi doluysa, valf açılarak benzin buharını gönderir. Yanma odasına ilave olarak gönderilen benzin buharı, hava-yakıt karışımını oranını değiştirir, bu değişim lambda sensörü tarafından algılanır ve ECU’ye iletilir, ECU, enjeksiyon süresini azaltarak hava yakıt karışımını düzenler.

 

Yakıt buharının geri kazanılmasında şu parçalar kullanılır: ECU, Motor devir sensörü, soğutma suyu sıcaklık sensörü, gaz kelebeği konum sensörü, debimetre, karbon kanister valfi, havalandırma selenoid valfi .

Benzin deposundan benzin buharı karbon kanistere gitmeden önce yakıt buharı ayrıştırıcısından geçer. Yakıt buharı ayrıştırıcısı yakıt  deposunun üst kısmında bulunur ve depodaki sıvı benzini, benzin buharından ayırır, böylece sıvı benzinin karbon kansiter haznesine ulaşmasını ve hemen dolmasını engeller. Eğer yakıt buharı ayrıştırıcı arızalanırsa – tıkanırsa, yakıt deposu sağlıklı bir şekilde havalandırılamaz ve yakıt beslemesi azalır ve depo zarar görür (eğer depo kapağında havalandırma valfi yoksa).

Ayrıca yakıt deposunda bulunan depo basınç sensöründen gelen bilgiler de sistemin yönetilmesinde kullanılır. 

KARBON KANİSTER (EVAP) SİSTEMİNİN ARIZASI VE ÇÖZÜMÜ

Karbon Kanister Valfi Arızası ve Karbon Kanister – Yakıt Deposu Havalandırma Sistemi Arızası

Karbon kanister arızalandığında gösterge panelinde arıza lambası yanar. Karbon kanister arızasının genel sebebi; kanister selenoid valfinin arızalanması, karbon kanister kutusunun kırılması-çatlaması-kirlenip tıkanması veya benzin buharı hortum bağlantılarında delik-çatlak sızıntı meydana gelmesi ya da hortumların tıkanmasıdır. Benzin buharı hortumunun tıkanması arızası, hortumun depo ve kanister uçlarının sökülüp hava basılması ve temizlenmesiyle çözülebilir.

Yakıt deposunun kapağı iyi takılmadığında sıkılmadığında ya da depo kapağının kapatılması unutulduğunda da sürücü gösterge panelinde arıza lambası yanacaktır, ECU bunu yakıt sisteminde bir delik var diye algılar. 

Karbon kanister valfinin arıza kontrolü, soket bağlantısından elektrik verilip çalışıp çalışmadığına bakılarak veya multimetreyle direnç kontrolüyle (kısa devre – kopukluk) yapılabilir. Diyagnostik test cihazıyla kontrol etmek en doğru yol olacaktır.

Benzin almak için petrole gittiğinizde yakıt depo kapağını açınca pıs diye bir ses duyuyorsanız (içeri hava çekme:vakum veya dışarı hava salma:basınç), yakıt deponuzun havalandırma sisteminde; örneğin yakıt deposu havalandırma valflerinde (çekvalflerde), genleşme haznesinde veya karbon kanister sisteminde; örneğin karbon kanister haznesinde, karbon kanister selenoid valfinde bir sorun var demektir.

Günümüzde üretilen otomobiller, OBD 2: On Board Diagnostic 2: Araç üzerinde arıza tespiti sistemiyle beraber yakıt sisteminde veya yakıt deposunda delik-sızıntı olup olmadığını otomatik olarak elektronik kontrol ünitesinin kumandasında tespit edebilir. Yakıt deposundaki deliğin büyük veya küçük olup olmadığını da tespit edebilir. 

Yakıt sistemi sızdırmazlık testi için genelde iki yöntem kullanılır; basınç testi ya da vakum testi.

(Karbon kanister sistemi çalışması ve sızıntı-kaçak tespiti) 

Burada vakum testi sistemi anlatılacaktır. Bu testi elektronik kontrol ünitesi kendiliğinden yapar. Arıza tespit edilirse arıza lambası yanar. Yukarıda karbon kanister sistemi şeması görülmektedir. Sistemde yakıt deposuna havanın girdiği tek yer, havalandırma valfidir.

*ECU, havalandırma valfini bir süre için kapatır, havalandırma valfi kapanınca artık yakıt sistemine hava giremez.

*Daha sonra ecu, karbon kanister selenoid valfini açar,böylece emme manifoldunun vakumu, yakıt buharı sistemine (depo dahil) etki eder. Artık sistemde vakum vardır.

*ECU, yakıt deposu basınç sensöründen basınç-vakum sinyalini alıp okur, eğer sistemde vakum oluşuyorsa, depoda delik, hortumlarda çatlak vb. yoktur. Eğer sistemde vakum oluşmuyorsa, ya da vakum değeri düşüyorsa, yakıt sisteminde sızıntı var demektir. Bu durumda arıza lambası yanacaktır. Sistem komple kontrol edilmeli delik-çatlak kapatılmalıdır.
Daha fazla bilgi için;
Evap Karbon Kanister Sistemi OBD Arıza Kodları:  P0440P0441 P0442 P0443 P0444 P0445 P0446 P0447 P0448 P0449 P0450 P0451 P0452 P0453 P0454 P0455 P0456
Arıza Kontrolleri ve Çözümler için:
Evap Karbon Kanister Sistemi Arıza Kontrolleri ve Arıza Çözümleri

Bu konuya temel olarak Benzin-yakıt deposu havalandırma sistemi okunabilir.