Röle Nedir? Röle Bağlantısı Nasıl Yapılır?

RÖLENİN YAPISI, ÇALIŞMA PRENSİBİ, BAĞLANTI UÇLARI VE DEVRE ŞEMASI

Röleler, küçük bir akım ve voltaj kullanılarak, büyük bir akım ve voltajın kontrol edilmesini sağlar. Röleler aslında elektromanyetik olarak çalışan açma-kapama şalterleridir. Yani normal bir şalter el ile açılıp kapatılırken, röle elektrikle açılıp kapanır. Röle içerisinde bulunan kontaklar (uçlar), manyetik etkiyle açılır veya kapatılır.

Motorlu araçlarda röleler toplu halde sigorta kutusunda bulunur. Sigorta kutusu kaputun altında uygun boş alanda görülebilecek plastik kapaklı bir kutudur. 

Araçlarda genelde iki adet sigorta kutusu bulunur, biri motor bölmesinde kaputun altında, diğeri şoför mahallinde ön konsolun alt kısmında bulunur. Sigorta kutusunda çeşitli elektrik devrelerinin çok sayıda sigortaları ve röleleri bulunmaktadır. Bu sigorta ve rölelerin hangi donanıma ait oldukları, sigorta kutusunun kapağının altında gösterilmiştir.

   

Rölede iki temel devre vardır: Kumanda devresi ve yük devresi. 

Kumanda Devresi (Birincil Devre): Bu kısım rölenin içerisindeki bobin ve bu bobini besleyen uçlardan oluşur. Bobini besleyen elektrik hattı ve soket bağlantı uçları ayrıdır. Rölenin aktif edilmesi için, röleye akım beslemesinin yapılması gerekir. Örneğin aracın far rölesinin açılması için, sürücü far şalterini çevirir ve röle aktif olur. Demir çekirdek etrafına sarılmış olan bakır telden oluşan bobin, manyetik etki (mıknatıslanma) ile açılıp kapatılmak istenen diğer devrenin kontak uçlarını birleştirir veya ayırır. Far şalteri açılır, far rölesi aktif hale geçer, farlara giden yüksek akım hattının kontak uçları temas ettirilir, devre kapatılır, farlar yanar.

Yük Devresi (İkincil Devre):Yük devresi, çalıştırılmak istenen elektrik devresinden meydana gelir; marş motoru, farlar, fan motoru vb. Bu kısımda röle ile kumanda edilmek istenen elektrik devresi (hattı) vardır. Bu elektrik hattının röle kutusundaki bağlantı soket uçları ayrıdır. Röle içerisindeki kontak uçları, bu devrenin hattına bağlı durumdadır. Örneğin far lambalarına giden elektrik hattının + ucu, bu röle üzerinden geçirilir. Röle aktif olduğunda far lambası elektrik beslemesi gerçekleşir ve farlar yanar. 

Röle Çeşitleri: Akım röleleri (Marş, farlar, şarj sist, korna, radyatör fanı, kalorifer fanı, kızdırma bujisi vb.) ve Emniyet röleleri olarak ikiye ayrılır.

Oto elektrikte elektrikli donanımların kumandasında rölelerin kullanılması oldukça faydalı bir yöntemdir. Örneğin far devresi oldukça yüksek bir akım çeker, yüksek akım çeken devrede kalın elektrik kablosu kullanmak gerekir. Röle olmasaydı, kalın kablodan oluşan far tesisatı sürücüye kadar çekilmesi gerekirdi, sürücü bir anahtarla farları açıp kapatırdı. Bu durumda çok daha uzun bakır kablo kullanılması gerekirdi. Ayrıca yüksek akım çeken bir devrenin mekanik şalter (anahtar) ile sürücü tarafından sürekli açılıp kapatılması, şalterlerin arıza yapmasına sebep olacaktır. Röle kullanımıyla, kalın far tesisatı kısa tutulmuş ve bu tesisat far rölesi ile kumanda edilmiştir. Böylece sistem güvenli ve ekonomik hale gelmiştir.

Röleler düşük akımla çalıştıklarından, ince tesisat kabloları kullanılabilir. 

Örneğin marş sisteminde marş motoruna giden akım çok fazladır. Bu sebeple çok kalın kablo ile direkt olarak marş selenoidine aküden hat çekilmiştir. Negatif (şasi) hattı ise yine çok kalın kablo ile şasiye bağlanmıştır. Marş motoruna giden kalın yüksek akım kablosu, marş selenoidine (marş şalteri) bağlanmıştır. Bu yüksek akım, marş selenoidi ile kumanda edilir, aslında marş selenoidi de bir çeşit güçlü röledir. Marş selenoidine giden kumanda akımı da yine kontak anahtarının çevrilmesiyle, marş rölesinden gönderilir.

Rölenin Çalışma Prensibi

Röle içerisinde demir çekirdek etrafına sarılmış bakır telden meydana gelen bir “elektromıknatıs” bulunur. Sistem açılmak istendiğinde sürücü bir butona basar veya elektronik kontrol ünitesi bir kumanda akımı gönderir. Kumanda akımı verildiğinde, yani sistemin çalışması istendiğinde, bobine gelen kumanda akımı bobinde bir elektromanyetik alan oluşturur ve bobinin merkezindeki demir çekirdek bir mıknatısa dönüşür.

Mıknatıslanmayla birlikte kontak ucunu hareket ettirerek diğer kontak noktasına temas ettirir. Böylece kontaklar kapatılmış olur, yük devresindeki (ana devredeki) alıcıya elektrik akımı gönderilir, alıcı çalışır.

  

Rölenin besleme (kumanda) akımı kesildiğinde, elektromıknatıs özelliği sona erer, yani artık demir çekirdek mıknatıs gibi çekmeyi bırakır. Yaylı olarak bağlanmış hareketli kontak, yay kuvveti etkisiyle açılır. Ana devrenin akımı kesilmiş olur. 

Bazı röleler ters kontak şeklinde olabilir, yani röle normalde kontakları kapalı tutar (normalde kapalı röle), sadece kumanda akımı verildiğinde devreyi açar ve sistemin çalışmasını durdurur. Röleler elle bir şalter vasıtasıyla kumanda edilebileceği gibi, ECU tarafından da kumanda edilebilir.

RÖLE BAĞLANTISI NASIL YAPILIR? RÖLE BAĞLANTI ŞEMASI

Röle Soket Uçları ve Anlamları

Yaygın Olarak Kullanılan Klasik Bir Rölenin Soket Uçları ve Anlamları

  

1: Röle bobinin besleyen artı (+) uç. Bu uca açma-kapama butonu bağlanır. Yani bu buton röleyi kumanda eder, röle de sistemi.

2:Röle bobinine bağlı eksi (-) uç.

3: + GİRİŞ UCU. Bu uç, çalıştırılmak istenen alıcıya (far, fan motoru vb.) gitmesi istenen giriş (yük) akımıdır. Röle üzerinde anahtarlanacak olan akımdır.

5:(+) ÇIKIŞ UCU Röle ile çalıştırılmak istenen alıcıya bağlanan artı (+) ÇIKIŞ UCUDUR. Bu bir lamba, fan, elektrik motoru gibi bir alıcı olabilir. 

Uzun ve kısa far için FAR RÖLESİ Bağlantı uçları

Uzun ve kısa farları çalıştıracağından, içerisinde iki adet bobin (elektromıknatıs) ve iki adet kontak seti bulunur.

1 (30) : Çalışma (yük) devresinin + GİRİŞ UCU. Bu uç, çalıştırılmak istenen alıcıya (far, fan motoru vb.) gitmesi istenen giriş (yük) akımıdır. Röle üzerinde anahtarlanacak olan akımdır. (Alıcıya – uç zaten şasiden verilmiştir).

2 (56a): Çalışma (yük) akımı birinci ÇIKIŞI. Bu örnekte KISA FAR çıkışı. Bu uçtan çıkan hat, kısa farlara bağlanacak.

3 (56b): Çalışma (yük) akımı ikinci ÇIKIŞI. Bu örnekte UZUN FAR çıkışı. Bu uçtan çıkan hat, uzun farlara bağlanacak.

4: Kısa far için kumanda akımı (+) GİRİŞİ. Bu uç, sürücünün KISA farları açmak için kullandığı anahtara (şaltere) bağlanacak. Röle içerisindeki bobinlerden ilkini (a) besleyen hattır bu.

5:Uzun far için kumanda akımı (-) GİRİŞİ. Bu uç, sürücünün UZUN farları açmak için kullandığı anahtara (şaltere) bağlanacak. Röle içerisindeki bobinlerden ikincisini (b) besleyen hattır bu.

Not: Röle bobinlerinin negatif (-) ucu, şasiden gelmektedir.

Değişken Kontaklı (Çift Kontaklı) Klasik Rölenin Bağlantı Uçları

30: Çalışma (yük) devresinin artı (+) GİRİŞ UCU. Bu uç, çalıştırılmak istenen alıcıya (far, fan motoru vb.) gitmesi istenen giriş (yük) akımıdır. Röle üzerinde anahtarlanacak olan akımdır.

85: Röle bobinini besleyen kumanda artı (+) GİRİŞ UCU. Bu uç, rölenin aktif edilmesini (rölenin çalışmasını) sağlayan uçtur. Bir anahtar (buton-şalter) ile röle, bu uçtan kumanda edilir. Bu uçtan akım verildiğinde röle çalışıp, kontak uçlarını kapatacaktır.

86: Röle bobinine bağı eksi (-) şasi ucudur. Şasiye bağlanacak.

87: Röle ile çalıştırılmak istenen alıcıya bağlanan artı (+) ÇIKIŞ UCUDUR. Bu bir lamba, fan, elektrik motoru gibi bir alıcı olabilir.

87a:Röle ile çalıştırılmak istenen DİĞER alıcıya bağlanan artı (+) ÇIKIŞ UCUDUR. Bu bir lamba, fan, elektrik motoru gibi bir alıcı olabilir. İhtiyaç yoksa bu uç boş bırakılabilir.

  

Aşağıda korna rölesinin bağlantı şeması gösterilmiştir.

Örnek: Yakıt pompası ve rölesi devre şeması:

Pompanın çalışmasını röle kumanda eder. Rölenin çalışmasını ECU kumanda eder. Yakıt pompasının röle ile kumandasın iki devre söz konusudur:

Birincil devre (kumanda veya kontrol devresi): ECU ile röle arasındaki devredir, ecu, rölenin ON olması için bir kumanda gerilimi gönderir ve röle kontakları kapatılarak röle çalıştırılır ve ON konumuna gelir. Rölenin birincil devre uçları: 85 (+) ve 86 (-) terminalleridir. Bu devrede gerilim 12 volttur fakat çekilen akım (amper) çok düşüktür (genelde 1 amperden az) 

İkincil devre (Yük devresi veya besleme devresi): Akü geriliminin, çalıştırılmak istenen elektronik cihaza gönderildiği, cihazın çalışma akımının sağlandığı devredir. Rölenin ikincil devre uçları: 30 (giriş-besleme) ve 87 (87a – 87b) çıkış terminalleridir. Bu devrede gerilim 12 volttur fakat çekilen akım (amper) yüksektir , 1 amperden fazladır,  çekilen akım çalıştırılan elektrikli alete göre değişir.