Blow Off Nedir Ne İşe Yarar? (Dump Valve - Hava Yönlendirme Valfi) Turbo Gecikmesi (Turbo Lag) Nedir?
Turbo benzinli
motorlarda, anlık motor devri değişimlerinde oluşan aşırı turbo basıncının
meydana getirdiği basınç tepmesi sebebiyle, turbo şarjın kompresör
kanatçıklarına tersi yönde yavaşlatıcı bir etki meydana gelir, bu ise “turbo
lag” denen turbo gecikmesine sebep olur. Turbo lag, motorun gaz pedalı
tepkisini geciktir, hızlanmayı yavaşlatır. Bunun önüne geçebilmek için turbo
şarjların hava çıkışlarında “hava yönlendirme valfi” kullanılır.
Hava yönlendirme
valfine; “blow off valfi” , “dump valve” “DV valf: diverter valve” gibi isimler
verilir. Modifiye edilerek ıslık sesi elde edilmek için takılan valfe blow off
valfi denir, bunda amaç çıkan hoş sesi duymaktır, sadece turbo beslemeli direkt
enjeksiyonlu araçlara takılabilir. Hava yönlendirme valfi fazla basınçlı havayı
tekrar emiş hattına gönderirken, blow off valfi bu havayı atmosfere (ıslık
sesiyle) gönderir.
Turbo şarj şöyle
çalışır: egzoz manifoldundan hızla çıkan basınçlı gazlar, turbo türbin
kanatçıklarına çarparak türbin milini döndürür ve oradan egzoz hattına
giderler, milin diğer ucunda kompresör kanatçıklar vardır ve kompresör
kanatçıkları da aynı hızda dönerler. (Bkz: Turbo Şarjın Çalışması ve Özellikleri) Kompresör kanatçıkları, hava filtresinden
temiz havayı emer ve basınçlı bir şekilde emme hattına gönderir, intercooler’da
soğumuş hava gaz kelebeğinden geçerek motora (silindirlere) girer ve
volümetrik verimi arttırarak yakıtın yanmasını sağlar.
Dizel araçlarda motora
alınan hava dozajlanmaz, yani gaz kelebeğiyle miktarı değiştirilmez, çünkü
zaten hava fazlalığıyla (fakir karışımla) çalışma prensibine sahiptirler.
Benzinli motorlarda,
motor gücü motora alınan havanın miktarıyla kumanda edilir, yani gaz pedalına
basma miktarımız motora alınan havanın miktarını ayarlar. (Gaz kelebeğinin
tamamen açık kaldığı ve dozajlamanın sadece enjektörlerin püskürttüğü yakıt
miktarıyla ayarlandığı, katmanlı (stratified) enjeksiyon modu da vardır.)
Gaz pedalına
basıldığında gaz kelebeği açılır, motorun devri artar, turbo şarjın devri
artar, turbonun ürettiği basınçlı hava miktarı artar, basınçlı temiz hava açık
olan gaz kelebeğinden geçerek silindirlere alınır, motor gücü ve çekiş artar.
Sürücü iki durumda
ayağını gaz pedalından çeker:
*Vites değiştirirken
*Yokuş aşağı inerken veya
düz yolda aracın akarak gittiği anlarda.
Sürücü ayağını gazdan
çektiğinde şunlar olur: gaz pedalı kapalıdır, motor devri orta-yüksektir, araç
yol almaya devam ediyordur.
Motor devrinin yüksek
olması, turbo şarj kanatçıklarının devrinin de yüksek olması demektir, üstelik
turbo şarjın devirlenmesi veya devrinin yavaşlaması aniden gerçekleşemez, çünkü
turbo mili-kanatçıkları egzoz gazının etkisiyle büyük bir hızla “serbestçe”
dönerler. Yani motor devri aniden yavaşlasa bile, turbo büyük bir hızla dönmeye
ve basınçlı hava göndermeye bir süre daha devam eder.
Turbo Lag (Turbo Gecikmesi) Nedir ?
Vites değişimi sırasında
ayak gaz pedalından çekildiğinde gaz kelebeği kapanır, turbo şarj ise basınçlı
hava göndermeye devam eder, kelebek kapalı olduğundan, havanın gidebileceği yol
kapalıdır, bu durumda “basınç tepmesi” meydana gelir ve hava basıncı yön
değiştirerek turbo kompresör kanatçıklarına yavaşlatıcı bir etkide bulunur, bu
sırada ses ve titreşimler de meydana gelir (kanatçıklara zarar verir), aşırı
yavaşlayan turbo, tekrar gaz pedalına basılıp motor devri arttırılmak
istendiğinde, hemen hızlanıp yeterli basınç oluşturamaz ve motoru besleyemez,
gaz tepkisi kötüleşir, arada geçen bu küçük zaman dilimine turbo
gecikmesi-turbo boşluğu “turbo lag” denir.
Yüksek motor devriyle
(3000-4000 rmp) ayak gaz pedalından çekilmiş halde yokuş inme durumunda da
basınç tepmesi meydana gelir, turbo gecikmesi olmasa bile, titreşim-ses ve
kompresör kanatçıklarının zarar görmesi durumu meydana gelebileceğinden, yine
bu durumda “hava yönlendirme – blow off” valfi açılarak fazla havayı tahliye
ederek tekrar emme hattına gönderir.
Blow off valfi, turbo
şarj beslemesinde meydana gelen ani basınç sıçraması durumlarında, turbo
kompresörün çıkından bir kanal açarak basıncı tahliye eder ve dengeler.
Bazı turbo benzinli
araçlarda hava yönlendirme (blow off) valfi kullanılmamaktadır (örneğin bmw
twinpower turbo b46 motor), turbo lag ve basınç tepmesinin önüne geçmenin bir
başka yolu da, westgate valfinin çok etkin ve hızlı kullanılabilmesidir.
Westgate valfi de turbo egzoz giriş hattını by pass ederek, türbin mili
yavaşlatabilir, aşırı basıncı önleyip, basınç tepmesinin önüne geçebilir. Bunun
için bmw, gelişmiş yazılım ve elektronik olarak kumanda edilen westgate valfi
kullanmış, turbo basıncını etkin ve hızlı bir şekilde ayarlayabilmiş. Özetle
b46 motorda: elektronik kumandalı westgate valfi (diyaframlı basınç tüpü yok) +
blow off YOK
Öte yandan bmw n20
motorda ise: diyaframlı basınç tüplü westgate + blow off valfi
kullanılmış.
Turbo Blow Off Valfi Ne İşe Yarar ? (Turbo Hava Yönlendirme Valfinin Görevi)
Hava yönlendirme valfi,
yukarıda açıklanan basınç tepmesinin meydana gelmemesi için, basınç belirli bir
değeri aştığında açılır ve fazla havayı tekrar emiş hattına gönderir.
Turbo hava yönlendirme
valfi iki şekilde kumanda edilir.
*Pnömatik Kumanda (Selenoid
valf yok)
*Elektronik (elektropnömatik) Kumanda
(Selenoid valf var)
*Elektrikli kumanda
*Elektrikli kumanda
Pnömatik Kumanda (Selenoid valf yok)
Hava yönlendirme valfi
bir basınç tüpüdür, yapı olarak westgate’deki basınç tüpüyle neredeyse aynıdır.
İçerisinde bir sızdırmaz esnek diyafram plaka vardır, bu diyafram; kutucuğu iki
ayrı odacığa böler. Diyafram bir helisel yay etkisiyle kapalı konumda tutulur.
Diyaframın diğer ucun bir çubukla, tahliye kapakçığını (klape) kapalı konumda
tutmaktadır.Basınç artıp yay kuvvetini yendiğinde, diyafram ve itme çubuğu
hareket ederek, klapeyi açar, hava tahliye edilir. Basınç düştüğünde, yay
tekrar diyaframı geri iter ve klapeyi kapatır.
Bu sistemde basınç tüpü;
basınç etkisiyle çalıştırılabileceği gibi, vakum etkisiyle de çalıştırılıyor
olabilir.
Elektronik Kumanda (Selenoid valf var)
Yeni nesil turbo
benzinli araçların turbo şarj ünitelerinde, elektronik kumandalı hava
yönlendirme valfi kullanılır. Burada da kumanda iki şekilde olabilir;
*Basınç tüpünün
kumandası için basınç-vakum etkisini ayarlayan bir selenoid valf (basınç tüpü
var).
*Hava yönlendirme
valfini direkt olarak açıp kapatan bir selenoid valf (basınç tüpü yok).
*Basınç tüpünün
kumandası için basınç-vakum etkisini ayarlayan bir selenoid valf (basınç tüpü
var): Sistem tamamen
elektronik kontrol ünitesi (ECU) ile yönetilir. ECU, sensörlerden aldığı basınç
sinyallerine göre, selenoid valfi kumanda eder. Selenoid valf, basınç tüpüne
etki edecek basınç veya vakumu çok hassas olarak ayarlayarak, yönlendirme
kapakçığının açılma miktarını belirler. Yani burada ECU seleoid valfi, selenoid
valf ise diyaframlı basınç tüpünü kumanda eder.
*Hava yönlendirme
valfini direkt olarak açıp kapatan bir selenoid valf (basınç tüpü yok): Bu yöntemde diyaframlı basınç tüpü bulunmaz,
hava yönlendirme valfi tek başına bir selenoid valf olarak, ECU yönetiminde
hava yönlendirme kanalını açıp kapatır.
Süper anlatım
YanıtlaSil