Benzin Nedir?
Benzin,
hidrojen (H) ve karbon (C) atomlarından oluşan, ham petrolün rafine edilmesiyle
elde edilen yakıt türüdür. Benzinin yapısında karbon ve hidrojen bileşenlerinin
dışında, oktan sayısını belirleyen katkı maddesi, yanma ve depolama performansını
iyileştirmek amacıyla bazı katkı maddeleri de bulunur.
Benzinin Özellikleri
Nelerdir ?
Düşük
buharlaşma derecesi sebebiyle, çok kolay buharlaşır (uçucudur) ve küçük bir
kıvılcım, benzin buharının alev almasına, patlamasına ve yangın çıkmasına sebep
olabilir. Yasal zorunluluklara uyulmalıdır.
Benzin oda
sıcaklığında kolayca buharlaşabilmektedir, bu sebeple depolanırken kapalı ve
güvenli bir kapta saklanmalıdır, hava alan bir kapta benzin zamanla
kendiliğinden uçup bitecektir.
Benzin,
motorine (mazot) kıyasla, daha ince, daha az yağlı, çok daha uçucu (kolay
buharlaşan), daha fazla enerjiye sahip, daha az kükürt bulunduran, egzoz
gazında daha az partikül ve azot oksit (NOX)oluşturan, ve daha temiz
bir yakıttır.
Oktan Sayısı Nedir ?
Oktan Sayısı Arttıkça Ne Değişir ?
Benzinli
motorlar, ateşlemeli motorlar olarak da bilinir Yani hava-yakıt karışımı,
sıkıştırma zamanında piston ÜÖN’ye (üst
ölü noktaya) ulaştığında (aslında ÜÖN’den hemen önce), sıkışır ve basınç ve
sıcaklığı artar, bu anda buji kıvılcım çakarak karışımı yakar ve yanma-iş
zamanıyla motor çalışmaya başlar. Bu, motorun normal çalışması durumudur.
Oktan sayısı,
benzinin, basınç ve sıcaklık altında kendiliğinden tutuşması olarak tanımlanan
vuruntuya karşı dirençli olma derecesini ifade eden bir sayıdır. Oktan sayısı
yükseldikçe, benzinin kendiliğinden tutuşma eğilimi azalır, vuruntuya karşı
daha dayanıklı hale gelir.
Oktan sayısı
yüksek benzin, silindir içerisinde kendiliğinden kontrolsüz olarak tutuşma
eğilimi düşük benzin demektir, bu istenen durumdur. Yüksek oktan, düşük
vuruntu.
Oktan sayısı
düşük benzin, silindir içerisinde kendiliğinden kontrolsüz olarak tutuşma
eğilimi yüksek benzin demektir, bu istenmeyen durumdur. Düşük oktan, yüksek
vuruntu.
Bununla birlikte,
sürücüler “ben yüksek oktanlı benzin alayım aracımın performansı artsın”
düşüncesine kapılmamalıdırlar, motor üreticisi kaç oktan benzin öneriyorsa, o
benzin seçilmelidir. Motor üreticileri, yakıtın türüyle (oktan sayısıyla)
uyumlu olarak motor tasarlamaktadırlar, bu sebeple aracın üreticisinin
belirttiği oktan sayısına sahip benzini kullanmak doğru olacaktır. Araç için 95
oktan benzin tavsiye edilmişse, 97 oktan benzin kullanıp performansın artmasını
ve yakıt tüketiminin düşmesini beklemek yanlış olacaktır, tam tersi durumla
karşılaşmak olasıdır.
Örneğin
üretici firma 97 oktan benzin önermiş olsun, bu araca 95 oktan benzin
konulduğunda araç çalışır ve genelde bir
arıza oluşmaz fakat, performans kaybı yaşanacaktır. Daha düşük oktanlı benzini
sürekli kullanmamak gerekir, bazı zaruri durumlarda oktanlı benzin
kullanılabilir.
Benzinli
motorların sıkıştırma oranları 10:1 veya 12,5:1 civarındadır. Düşük oktanlı
benzin, yüksek sıkıştırma oranına sahip motorlarda kullanılamaz, yüksek
sıkıştırma oranı demek, sıkıştırma zamanının sonunda daha yüksek sıkıştırma,
daha yüksek basınç, daha yüksek sıcaklık demektir, bu şartlar benzinin daha
buji ateşlemeden kendiliğinden tutuşma eğilimini arttıracaktır. Bu sebeple
motorun sıkıştırma oranının, yanma odası tasarımının ve motor
karakteristiğinin, kullanılan (önerilen) benzin oktan sayısıyla yakın ilişkisi
vardır. Daha yüksek oktanlı benzinlerin kullanımıyla, daha yüksek sıkıştırma
oranına sahip benzinli motorlar da yaygınlaşmıştır.
Vuruntu ve Benzin Oktanı Arasındaki İlişki
(Bkz: Vuruntu Nedir?)Vuruntu;
yanma odasında piston üst ölü noktaya (ÜÖN) yaklaşırken, henüz daha ulaşmadan,
hava-yakıt karışımının yüksek basınç ve sıcaklığın etkisiyle kendiliğinden
yanması durumudur. Vuruntu bir kontrolsüz yanmadır ve istenmeyen bir zamanda
gerçekleşmektedir.
Piston henüz
sıkıştırma için yukarı doğru (ÜÖN’ye) hareket ederken, bir anda erken
gerçekleşen yanmayla (basınçla) tam tersi yönde itilmeye maruz kalır.
Kontrolsüz yanma olan vuruntu durumunda; piston, silindir duvarına çarpar,
tersi ve ani kuvvetlerle piston biyel yataklarına aşırı yük biner ve yataklar
bozulabilir, motorun supapları zarar görür. Motor performansı düşer, yakıt
sarfiyatı artar.
Vuruntulu
çalışma, motorun titreşimli – darbeli çalışmasıyla, motor sesinin
farklılaşmasıyla da anlaşılabilir. Günümüz modern araçlarda vuruntulu çalışma
durumu, motor bloğunda bulunan vuruntu sensörü tarafından algılanır ve ECU
(motor kontrol ünitesi) tarafından sürücü gösterge panelinden sarı renkli motor
arıza lambasını (veya check engine) yakar, ayrıca ECU arıza hafızasına bu arıza
kaydedilir.
Benzinin kimyasal formülü; C8H18 olan izooktan ve
kimyasal formülü C7H16 olan heptan’ın karışımından oluşur.
C7H16 heptan’ın oktan sayısı 0 (sıfır)’dır.
C8H18
izooktan’ın oktan sayısı 100’dür.
Oktan sayısı, heptan ve izooktan
karışımında, heptan içerisindeki izooktan’ın % (hacimsel yüzde olarak)
miktarını verir.
Yani 97 oktan
benzinin yapısı, %97’si izooktan ve %3’ü heptan’dır.
95 oktan
benzinin yapısı, %95’si izooktan ve %5’ü heptan’dır.
İzooktan,
vuruntuya karşı dirençli, kendiliğinden tutuşmaya eğilimi daha düşük bir
yakıttır
fakat heptan,
vuruntuya karşı dirençli değildir, kendiliğinden kontrolsüz yanma eğilimi
yüksek bir yakıttır.
Benzinde
belirleyici olan, izooktanın yüzde oranınıdır. Ayrıca eskiden oktan sayısını
yükseltmek için benzinlerde kurşun kullanılırdı, Benzin içerisindeki kurşun,
katalitik konvertörün çalışmasını bozmakta-tıkamakta, lambda sensörünün
çalışmasını bozmakta ve çevreye zarar vermektedir. Bu sebeplerle artık günümüzde
kurşunlu benzin satılmamakta, tüm istasyonlarda kurşunsuz benzin satılmaktadır.
Eski tip motorlarda kullanılan benzindeki kurşun, supapları yağlayıp
çalışmasını iyileştirmekteydi, günümüzde supap teknolojisi geliştirildi ve
artık buna da gerek kalmadı.
Benzinde
yakıt kalitesini iyileştirmek amacıyla onlarca katkı maddesi kullanılmaktadır.
Oktan sayısını iyileştirmek amacıyla kullanılan önemli katkı maddelerinden biri
de metil tert butil eter’ dir.
Yakıt
istasyonlarında satılan benzin çeşitleri;
Normal
benzin: 91 oktan. Günümüzde artık satılmamaktadır.
Süper-Kurşunsuz
benzin: 95 oktan. Günümüzde kullanılır.
Bunun dışında
Super plus 97-98 oktan kurşunsuz benzinler de satılmaktadır.
Oktan Sayısı Nasıl
Ölçülür ?
Oktan sayısının hesaplanmasında,
Araştırma Oktan Sayısı (Research Octane Number – RON)
Ve
Motor Oktan Sayısı (Motor Octane Number - MON)
Yöntemleri kullanılarak, benzin pompalarında bulunan bu
değerlerin ortalaması alınır. Yani (RON
+ MON)/2
Yorumlar
Yorum Gönder