Otomobil Kavrama (Debriyaj) Sistemi Görevleri Çalışması ve Yapısı

Debriyaj Kavrama Nedir Nasıl Çalışır ? Görevleri Nelerdir ?

Kavramalar (Debriyaj)

Motorla, geriye kalan aktarma organlarını bağlayan ya da bağlantıyı kesen bu mekanizma, güce ihtiyaç duyulduğunda motoru  aktarma organlarına bağlar, ve güce  ihtiyaç duyulmadığında motorun (tekerleri döndürmeden) çalışmasına izin verir. Bu tip kavramaya kuru kavrama ismi de verilir.

Debriyaj; motor volanıyla, vites kutusu giriş milini birbirine bağlayan ve pedala basıldığında bu bağlantıyı kesen sistemdir. Volanın dönüş hareketi, kavrama diskine, kavrama diskinden de şanzıman giriş miline(priz direkt) geçer.

Kavrama Sistemi Parçaları Nelerdir?
*Kavrama diski
*Baskı plakası
 
(Kavramanın temel parçaları: Debriyaj bilyası, baskı plakası, kavrama diski)

Kavramanın (Debriyajın) Görevleri:

* Araca ilk hareket verilirken (araç kaldırılırken) motorun dönme hareketini kademeli ve yumuşak bir şekilde vites kutusuna iletir.
* Sürüş halindeyken debriyaja pedalına basılarak, motorla şanzıman arasındaki hareket iletimini keser, vites değiştirilmesine imkan sağlar.
* İstenilen anda, güç aktarma organlarıyla motorun bağlantısını keser.

Kavramanın (Debriyajın) Temel Yapısı:

Tek Diskli Tip (Kuru Kavrama) iki temel üniteden oluşur:

-Krank miliyle entegre (bağlı) olan döndüren ünite; Volan.

-Transmisyon elemanlarına bağlı  döndürülen ünite; Kavrama (Baskı-balata)


(Kavramanın Temel Yapısı ve Parçaları)

Kavrama Diskinin Parçaları Nelerdir?

Disk şu temel kısımlardan meydana gelir:

*Yüksek sürtünme katsayısına ve yüksek sıcaklık mukavemetine sahip, iki kaplama (balata) (dış yüzey), ince plakaya (yastığa) perçinlidir ve hem ısındığında kolay soğusun hem de ısındığında burkulmasın diye bölmelere ayrılmıştır.

*Vites kutusu giriş milinin dönmesine ve üzerinde kaymasına  izin veren içerisi frezeli bir göbek.
Kavrama Diskinin Parçaları: Titreşim damperleri, perçinler, disk göbeği, yastık disk, damper yaylarının dayanma pimleri, balatalar.
Kavrama diskindeki (balatalı disk) titreşim damperleri (yaylar), kavraşma sırasında oluşabilecek darbe ve titreşimleri üzerlerine alalarak yumuşatırlar, böylece debriyaj sırasında volandan kavrama diskine aktarılan hareket darbesiz-yumuşak bir şekilde gerçekleşir. Bu yaylar en çok debriyaj sırasında görev yapmaktadır, öte yandan sürüş sırasındaki ani gaza yüklenme ve aniden gaz çekme anlarında da yumuşatıcı etkileri vardır.

Baskı Plakasının Görevi Nedir? (Debriyaj plakası nedir)

Baskı plakası, kavrama diskini volana bastırarak (sürtünme kuvvetinin etkisiyle), volandaki motor dönme hareketinin, kavrama diskine geçmesini sağlar. Baskı plakasında en yaygın olarak diyafram yaylar kullanılır.
Baskı plakasındaki baskı diski, arkasındaki itme bileziği tarafından itildiğinde, döndürülen kavramaya (balataya) gerekli olan basıncı verir.
(Baskı Plakası ve Kavrama Diski)

Baskı Plakasının Bittiği Nasıl Anlaşılır?

Debriyaj kaçırıyorsa, araç vitese zor geçiyorsa, debriyaj pedalı yukarıdan kavrıyorsa; balatayla birlikte baskı plakası da kontrol edilmeli, aşınmışsa set olarak değiştirilmelidir. Genelde önce balata biter, plaka aşınır. Serviste takım olarak değiştirirler.

Volan nedir ? (Volan ne işe yarar?)

Volan, krank miline civatalarla bağlanmıştır ve motorun çalışmasıyla dönene krank milinden aldığı dönüş hareketini kavrama diskine, oradan da vites kutusu giriş miliyle vites kutusuna verir. Dökme demirden yapılmıştır. Ağır yapısı sayesinde motor torkundaki dalgalanmaları azaltır. Orta kısmında, piriz direk milinin (vites kutusu giriş mili) ucunun yataklandırıldığı piriz direk yatağı bulunur. Ayrıca dış kısmındaki dişliler sayesinde, marş motorunun marş dişlileriyle kavraşarak, motorun ilk çalıştırılmasını sağlar. Daha fazla bilgi: (Bkz: Volan)
        (Volanın Yapısı)

Debriyaj Mekanizmasının Kumandası

Debriyaj, debriyaj bilyasının diyafram yayların göbeğine itilmesiyle çalışır. Debriyaj bilyasının bu hareketi yapması için iki yöntem kullanılır:
* Mekanik Debriyaj Telli Kumanda
* Hidrolik Kumandalı Debriyaj

*Mekanik Debriyaj Telli Kumanda

Bu sistemde, debriyaj pedalıyla, debriyaj bilyasını hareket ettiren debriyaj çatalı arasındaki bağlantı, çelik telden yapılan debriyaj teli vasıtasıyla sağlanır. Mekanik bir çalışmaya sahiptir. Debriyaja basmak zor ve yorucudur, debriyaj telinin kopma riski vardır.

*Hidrolik Debriyaj Nedir Nasıl Çalışır? 

Bu sistemde, debriyaj çatalı, bir hidrolik silindir vasıtasıyla itilir. Sistemde bir debriyaj ana merkezi vardır. Debriyaj merkezinde içinde hidrolik yağ bulunan rezervuar ve hidrolik merkez silindiri bulunur. Sürücünün debriyaj pedalına basmasıyla oluşan itme kuvvet, ana merkezde arttırılarak hidrolik basınca çevrilir. Ana merkezden hidrolik hortumla, ayırma çatalında bulunan ayrıma silindirine hidrolik basınç iletilir. Ayrıma silindirinin pistonu, hidrolik yağ basıncıyla hareket ederek ayırma çatalını hareket ettirir.
Debriyaja pedalı çok yumuşaktır ve basmak kolaydır, motor titreşimleri sürücüye iletilmez. Günümüz araçlarında standart olarak sunulmaya başlanmıştır.
(Hidrolik Kumandalı Debriyaj Sistemi)

(Hidrolik Kumandalı Debriyaj Sistemi)

Hidrolik Debriyaj Rulmanı

Yeni nesil araçlarda artık ayrıma çatalı da bulunmamaktadır. Debriyaj rulmanı yerine hidrolik debriyaj rulmanı kullanılmaya başlanmıştır. Debriyaj ana merkezinden basılan hidrolik yağ, hidrolik debriyaj rulmanına direkt olarak bir hortumla bağlanmıştır, basınçlı hidrolik sıvı, debriyaj rulmanı pistonu tarafından itme hareketine dönüştürülür ve baskı yaylarına bastırıp, baskı plakasını kavrama diskinden ayırır.
(Hidrolik Debriyaj Rulmanı)

Debriyaj (Kavrama) Sistemi Nasıl Çalışır? 

Baskı diski her zaman volanla beraber döner, baskı diski; gövdeyle (baskı plakasıyla) tek parça halindedir ve zaten gövde olarak volana cıvatalıdır. Baskı diski, gövdeyle tek parçadır fakat, gövdeye bağlantısı sıkı-esnek yapıdadır, yani baskı diski bir kaç milim geriye çekilebilir, debriyaj pedalına basıldığında (zaten amaç budur). Normalde baskı diski, kavrama diskini, volan yüzeyine sımsıkı şekilde bastırmış haldedir, yani sistemin normal montaj durumu bir kavraşma halindedir.
Kavrama diski (balata) her zaman şanzıman giriş miliyle (prizdirekt miliyle) beraber döner. Prizdirekt milinin, baskı diskiyle hiçbir bağlantısı yoktur, sadece baskı diskinin ortasındaki delikten geçer. birbirlerine kuvvet-hareket iletmezler. Prizdirekt mili, kavrama diskine (balatalı diske) bağlıdır, sürekli beraber dönerler veya dururlar, birbirleri kuvvet-hareket aktarırlar.

*Motor-volan-baskı diski, kavrama gövdesi (baskı plakası) ayrılmaz bir şekilde beraberce dönerler. Bunların hareket aktarımı asla kesilmez.
*Tekerlekler, şanzıman dişlileri, şanzıman (vites kutusu) giriş mili (prizdirekt mili) ve kavrama diski (balatalı disk) ayrılmaz bir bütündür ve beraberce dönerler. Vites boşta olmadığı sürece hareket aktarımı asla kesilmez.
Bu iki hattı birbirine bağlamak ve gerektiğinde bağlantıyı kesmek, işte kavramanın yapması gereken budur. Kavrama sistemi bunu, normal halinde kavrama diskini (balatayı) volana bastırarak her zaman (sürekli) yapar. Sadece debriyaja basıldığında, bu baskı ortadan kaldırılır, kavrama diskini volana bastıran yay kuvveti ortadan kaldırılır, artık volan kavrama diskini döndüremez hale getirilir ve şanzıman giriş mili artık motor tarafından döndürülmez. 
Burada kafa karıştıran kısım, kavrama diskinin volan ve baskı diski arasındayken, onlardan ayrılabiliyor olmasıdır. Bu kısım anlaşıldığında sistemin çalışma prensibi çok kolay anlaşılabilir.
Biraz değişik bir örnek vermek gerekirse, sistem kaşarlı tost gibidir; bir ekmek dilimi volan (motora bağlı), diğer ekmek dilimi baskı diski (volana bağlı); bu ikisi her zaman motorla beraber döner, ortada kaşar peyniri (kavrama diski) şanzımana bağlı, işte bu debriyaja basıldığında onlarla beraber dönmez, diğer zamanlarda hep motorla beraber döner.   

Kavraşma Durumu (Debriyaj Pedalına Basılmamış):  Sürücü debriyaj pedalına bastığında, debriyaj bilyası çelik plakanın merkezine (diyafram yayın merkezine) baskı uygular, destek noktasının tersi yönünde ittirir ve büker.
Yassı diyafram yay dış uçlarına eşit baskı uygular, baskı plakasını kavrama diskine ve volana kenetlemeye zorlar. Kavrama diskinin volana kenetlenmesiyle (kavraşmasıyla) motor, kavrama diskini, kavrama diski de şanzıman giriş milini (prizdirekt milini) döndürür ve sonuç olarak tekerler de döner.

Piriz direk mili, baskı plakasının içinden geçerek kavrama diskine, frezeli göbek aracılığıyla bağlanır. Piriz direk milinin ucu, volanın göbeğine yataklandırılmıştır (ucu burada serbestçe döner). Motordan gelen tork volana, volandan kavrama diskine (balataya), kavrama diskinden, disk göbeğine ve buradan da piriz direkt miliyle vites kutusuna aktarılır.

Ayrışma Durumu (Debriyaj Pedalına Basılmış): Sürücü debriyaj pedalına basar. Ayırma çatalı konik diyafram yayın merkezine baskı uyguladığında, diyarfamın merkezi içeri doğru eğilir (geçer),  baskı plakasını kavrama diskinden (balatadan) ayırır, artık kavrama diskini (balatayı) volana bastıran bir kuvvet yoktur, kavrama diskin serbest kalır, böylece motor, şanzımanı döndürmeden çalışabilir. Kavrama diski, prizdirekt mili üzerinde birkaç milim ileri-geri hareket edebilir, işte bu sayede baskı ortadan kalkınca serbest kalır. Prizdirekt mili, kavrama diskinin tam ortasına frezeli olarak geçmiştir, bu sayede ileri-geri hareket edebilir, ama dönerken hep beraber dönerler.
Debriyaj pedalına basıldığında, ayırma çatalı ve debriyaj bilyası hareket ettirilerek, diyaframdaki ayırma çubuklarına basılır. Kavrama diskine basan yaylar açılarak hareket aktarımı kesilir.

Debriyaj Kavrama Animasyonu: ( Debriyaj Kavrama Noktası video anlatım)

Yorumlar

  1. Aşağıdaki vidyodaki ses problemi neden kaynaklanır? İlk kalkış anında gelen sürtünme sesi. Araç 30000 km'de 6 ileri manuel şanzımanlı benzinli.

    https://www.youtube.com/watch?v=Bn3Ncrrze9o

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      bu ses kavrama (baskı-balata) sisteminden geliyor gibi. debriyaj bilyasından olabilir, baskı plakasındaki ayırma parmaklarının eğik olmasından olabilir.
      Kavrama sisteminden olduğu kesin gibi, her halükarda şanzımanın indirilip kontrol edilmesi gerekir. o zaman kesin anlaşılır.

      Sil
    2. Yorumunuz için teşekkürler. Bu ses her kalkışta gelen bir ses değil. Araç ilk çalıştığında gelmiyor mesela. Ta ki trafiğe girene kadar. Özellikle dur kalklı yoğun trafikte 1. vites kalkışlarda gelmeye başlıyor. Aynı problemi yaşayan çok kişi var ancak net bir çözüm bulunmuş değil. Aracımı yetkili servise götüreceğim.

      Sil
    3. Volan olabilir ilk calistiginda olmuyorsa

      Sil
  2. Merhabalar, vites degistirirken kavramada noktasında gaza basılır mı?
    Yani ;
    1)Gaz birakilir debriyaja basılır.
    2)Vites değiştirilir.
    3)Debriyaj kavrama noktasina kaldirilir kavrama noktasında biraz tutulur ardindan KAVRAMA NOKTASINDA GAZA BASILIP DEBRİYAJ BIRAKILIR.
    Bu sıralama doğrumudur?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Evet doğru. Tüm bunlar çekiş hissiyle dengeli şekilde yapılır.

      Sil
    2. Size bir sorum daha olacak;
      debriyaja basarken gazı bırakmak zorundayız ama debriyajı bırakırken gaz verebiliyoruz bunun tam sebebi nedir?

      Sil
  3. Debriyaja basarken gazi birakmaliyiz ama debriyaji bırakırken gaz verebiliyoruz bunun tam sebebi nedir?
    Ve volana yataklandirilan piriz direk mili volandan güç alırmı?
    Volana yataklandirilan piriz direk mili debriyaja basınca orada kalıyor mu yoksa oradan ayriliyormu?
    Ayrilmiyorsa kavrama aninda bir saft ile mi bağlanıyor?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Debriyaja basarken, motor ile şanzımanı birbirinden ayırıyoruz, yani yük altındaki motoru serbest bırakıyoruz, bu anda gaz vermeyi kesmezsek motor yükü ortadan kalktığı için motor devri aniden çok fazla yükselir.

      Debriyajı bırakırken motor ve şanzımanı birleştiriyoruz, yüke binmemiş rölanti devrinde çalışan motora, 1 -1,5 ton ağırlıktaki aracı hareket ettirmesi için yükleme yapıyoruz, bu durumun iki sonucu vardır: gaz verilmezse (tekerlekleri) duran aracın kütlesi (ataleti) motoru durduracaktır (aracın stop etmesi), ya da motora gaz verilecek (çekiş kuvveti artacak) ve tekerlekleri döndürebilecektir (olması gereken kalkış hareketi).

      Volana yataklandırılan pirizdirekt milinin ucu, asla volandan hareket (güç) almaz, adı üstünde yataklandırılmıştır serbestçe döner. Zaten volandan güç alsa, kavrama-debriyaj sisteminin hiç bir anlamı olmazdı. Yukarıdaki yazının sonundaki videoyu dikkatle izleyiniz.

      Volana yataklandırılan pirizdirekt mili, debriyaja basınca ileri-geri hiçbir hareket yapmıyor aynen olduğu gibi yataklandığı yerde dönmeye devam ediyor. Debriyaja basınca hareket eden parça kavrama diskidir (balatalı disktir), bu disk ileri-geri hareketini pirizdirekt milinin üzerindeki frezeli yüzey üzerinde yapar. Motordan şanzımana aktarılan hareket, kavrama diski üzerinden pirizdirekt miline, buradan da şanzımana aktarılır. Yazının sonundaki videoya bakınız.

      Sil
    2. Çok teşekkürler. Sizlere son bir soru soracağım vites degistirirken kavramada noktasında gaza basmak mantiklimidir?
      Kavramada gaza basınca debriyaj tam basıncı volana vermediği için o an rahat dönen volan (motor) üzerine debriyaji birakinca basinc verilince, rahat dönen motor debriyaji tamamen bırakınca gelen basınçla anlık bir zorlanma yasarmi?
      motor zorlanirmi?
      Debriyaja, motora,
      şanzıman, diferansiyele herhangi bir zararı olurmu?
      Bu soruyu ard arda sormamın nedeni çevremdeki bazı kişiler debriyaji bırakırken kavrama noktasında gaza bas diyorlar. Bazıları ise debriyaji biraktiktan sonra gaza bas diyorlar.
      Yapılmasi gereken hangisidir?

      Sil
    3. Merhaba,
      Sürüş şartlarına göre değişir.
      Düz yolda giderken kavrama noktasından sonra gaza basılabilir.
      Yokuş inerken hiç gaza basılmasa da olur.
      Yokuş çıkarken kavrama noktasından sonra gaza basılırsa, hız kesilecek, motor devri düşecektir, bu durumda kavrama noktasında hiç boşluksuz gaz vermek gerekir.
      Kavrama noktasında aşırı gaz vermek, debriyajın (balatanın) sıyırmasına neden olur, kokusu hissedilir.

      Yapılması gereken; aracın hızının düşmesine izin vermeden, tam zamanında gaz-debriyaj yapmaktır, bu ayarlama sürücü tecrübesiyle kendiliğinden oluşur.

      Sil
  4. Peki hocam vites degistirirken kavrama noktasında gaza basınca debriyaj tam basıncı volana vermediği için o an rahat dönen volan üzerine debriyajı bırakırken volana tam basıncı vereceği icin üzerinde tam basınç yokken daha rahat dönen volan gelen basınç ile zorlanirmi?
    Yoksa basınç ile volanın bir alakasi yokmudur?
    Yani kavramada bira gaz verirken (debriyaj kaçırmayacak kadar) rahat dönerken debriyaji tam birakinca haliyke gaz verilmis olunca zorlanırmi?
    Volanin basınc ile ilgisi varmidir?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Kullandığınız terimler,teknik terimler değil.Ya da kavrama çalışmasını tersinden yorumluyorsunuz.Debriyaj bırakılınca da gaz verilince de zorlanma falan olmaz,volanın basınçla bir ilgisi yoktur.

      Sil
  5. Merhaba, baski diski volanla beraber mi dönüyor yoksa prizdirek ile birlikte mi?
    Debriyaja bastığımız zaman baski diskini geriye çekiyoruz peki kavrama diskini volandan nasıl ayırıyoruz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Yukarıdaki konu sorunuza cevap verecek şekilde tekrar düzenlenmiştir.

      Sil
  6. Merhaba,

    Kocaeli Üniversitesi Endüstri mühendisliği bölümünde 3. Sınıf öğrencisiyim ve Makina Elemanları dersi alıyorum.

    Ders için sorulan bir araştırma sorusu var fakat bir türlü tam cevabı bulamadım, sitenize rastladım ve şansımı denemek istedim.

    Soru şöyle:
    Düz sürtünmeli kavramalarda flenşlerin içinin boş olmasının avantaj ve dezavantajları nelerdir?
    İlk aklıma gelen malzemenin içi boşaltıldığı için mukavemetten kaybedip malzemeden kazanç sağlar ama neden bir malzemenin mukavemetten kaybı ne gibi fayda sağlar, bilemedi.
    Yardımcı olursanız çok sevinirim.



    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba,
      Konunun uzamanı değilim sadece fikir belirtmem gerekirse:
      Flanşların içinin boşaltılması derken, boşluklu bir yapıda olması kastediliyor herhalde. Boşluklu yapı; daha iyi soğuma sağlar, aşıntı atıklarının uzaklaştırılması kolaylaşır. Aşırı ısınma sürtünen iki plakanın birbirine yapışıp kaynamasına sebep olabilir, bunun önüne geçilmiş olur. ısının düşürülmesi sürtünme katsayısını arttırır daha iyi bir kavrama sağlanır (sıcaklık arttıkça sürtünme katsayısı azalır). İçi boş malzeme daha hafif olur, atalet momenti daha az olur. Mukavemetten kayıp, aktarılan kuvvetin miktarına göre yorumlanmalı, aktarılan kuvvetin maksimum değerine göre yeterince mukavimse, gereksiz yere fazla malzeme kullanmaya zaten gerek yoktur. Yani malzeme hem içi boş hem yeterince mukavemete sahip bir yapıda olabilir.
      Kolay gelsin.

      Sil
  7. Merhaba yazınızı çok beğendim. Ama şu soruya tam cevap bulamadım:
    Debriyaj pedalına basınca balatalı disk (kavrama diski) volana temas edermi (dokunurmu, değermi) yoksa üzerinden komple çekilir hiç temas etmezmi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba, debriyaja tam basınca temas etmez, az basınca eder.

      Sil
  8. Hocam merhaba çok merak ettiğim ustalara sorduğumda kaçamak cevap verdikleri bir konuyu size sormak istiyorum araç durur ve çalışır durumda manuel vites bir aracı baz alıyorum vites boşta debriyaja basılı değil debriyaj balatası volana baskı yapiyor ve motordaki (rolantide çalışıyor ve hareket var)hareketi sanzimana iletiyor ama şanzımanda ki dişliler takılı olmadığı için hareketi tekerlere iletmiyor.DOGRUMUDUR. Yoksa boştayken debriyaja basılı şekildeki gibi debriyaj balatasını volandan ayırıyormu.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Merhaba, evet dediğiniz gibi doğrudur, vites boştayken debriyaja basılı değilken hareket şanzımana iletiliyor fakat tüm senkromeçler boşta olduğundan, şanzımanın (döndüren) dişlileri boşa dönüyor, hareket tekerleklere iletilmiyor. Vitesin boşta olmasıyla debriyajın (baskı-balata) hiçbir ilgisi yok.

      Sil
    2. Otomobil teknolojisi benimde bi sorum var .Aracım 114 binde vw jetta 1.6 tdi manuel .Aracının 5-6 ay önce baskı balatasini degistirdim.degistirdigim günden beri araç rolantideyken cins bi ses geliyo debriyaja bastımmı ses kesiliyo .baskı balata yi değiştirdikten sonra oldu .diyarbakır servisi volant dedi ,mardin servisi şanzuman dan geliyo indirilip bakılması lazım 7000-20000arasi maliyeti olur dedi vw jetta grubundaki ustalar ve youtube deki ustalar debriyaj bilyasi (rulmanı) dedi .En son özelden bi ustaya da götürecem. Sizce ne olabilir.Birde prizdirek mili ,senkromec ,vites dişlileri, yada debriyaj bilyasi sırasıyla hangisi olursa şanzuman indirme ve takılma maliyeti ne kadar ve orjinal parca ne kadar olur yaklaşık maliyetini söylerseniz sevinirim.

      Sil
  9. Merhabalar. Şanzımanda hırlama sesi yaşadığım için bir kaç ay önce şanzıman bilyaları değişti aynı zamanda açılmışken baskı ve balata ile debriyaj bilyasi da değişti. Fakat sorunum şu. Bu değişimden sonra. Rolantide araba debriyaja basılı değilken yüksek devir çalışıyor. Debriyaja basınca rahatlıyor devir düşüyor normal yerinde çalışıyor. Acaba sorun ne olabilir?

    YanıtlaSil

Yorum Gönder